بنای مسجد جامع ساوه (جمعه) در انتهای خیابان سلمان ساوجی واقع شده است و از نمونه آثار گرانبهای دوره‌ی اسلامی است و در حقیقت می‌توان از آن به عنوان گنجینه‌ای از هنر معماری و نقاشی و کاشی‌کاری و گچ‌بری یاد کرد. وقوف بر جزییات این بنا نیاز به برری و کاوش‌های دقیق اهل فن دارد آن‌چه از این مسجد عظیم در حال حاضر باقی مانده احتمالا بخش‌هایی از آن در دل خاک نهفته است، مشتمل است بر صحنی وسیع و گنبدی رفیع در بخش جنوبی دو ایوان معروف به شاگرد و استاد می‌باشد.

تصویر قدیمی گنبد زیبای مسجد جامع ساوه

همچنین حجرات در جبهه شرقی این بنا وجود دارد. وجود محراب و گچ‌بری با خطوط کوفی قدمت این بنا را به دوره‌ی سلجوقی می‌رساند.
وجود مهرهای گچی قالب زده در لابلای آجرهای ایوان غربی (ایوان ایستاده) مختص دوره‌ی سلجوقی اوج عظمت این بنا را در آن دوران به ثبوت می‌رساند.
در گنبد‌خانه‌ی این مسجد محراب ارزشمندی از دوره‌ی صفویه بجا مانده که نمونه‌ی بسیار زیبایی از هنر گچ‌بری را در این دوره به اثبات می‌رساند. هنرمندان مومن و متعهد این دوره با ظرافت هر چه تمام‌تر در این محراب هنرنمایی کرده‌اند.

وجود کتیبه‌های افقی و عمودی در این محراب با طرح‌های گل و بوته که آیات قرآنی از سوره شریفه‌ی قدر و اخلاص و جمعه را در بر گرفته‌اند، به جلوه‌ی این بنا صدچندان زیبایی افزوده است.
گنبدی که این محراب را در بر گرفته به قطر 14 متر و ارتفاع 16 متر با ساق به ارتفاع 4 متر می‌باشد که در این ساق آیات زیر با کاشی چیده شده است: بسم الله الرحمن الرحیم لا اله الا الله و علیه و توکلت و هو ...

سطح خارجی گنبد نیز با کاشی نره با طرح‌های گره‌کاری پوشیده شده اما در گوشه‌ی شرقی مسجد مناره‌ای رفیع تماما از آجر قرار دارد که این نیز از آثار دوره‌ی سلجوقی است که قسمت پایین آن ساده و قسمت‌های بالای آن با نقوش آجری تزئین گردیده و دارای سه کتیبه به خط کوفی برجسته‌ی آجری می‌باشد. ارتفاع این مناره حدود 14 متر و به قطر 3. 5 متر می‌باشد البته قسمت‌هایی از این مناره نیز ریزش کرده که ارتفاع آن احتمالا بیش از بیست متر بوده است. تاریخ بنای این مناره سال 504 هجری شمسی می‌باشد.

تنها مناره به جا مانده از مسجد جامع ساوه که تحت حفاظت سازمان میراث فرهنگی قرار دارد.

مسجد جامع ساوه دارای صحنی وسیع و به شکل مساجد چهار ایوانی ساخته شده است. بنای اولیه آن متعلق به دوره‌ی سلجوقیان بوده لیکن مجموعه‌ی ساختمان کنونی آن که بی‌نهایت زیبا و با کمال ظرافت ساخته شده متعلق به دوره مغول و صفویه است.

در کتیبه‌ی کاشی معرق ایوان تاریخ سال 927 هجری خوانده می‌شود. می‌توان به نمونه‌های بسیار دیگری اشاره کرد از جمله در ساوه در شبستان گنبد اصلی مسجد جامع و در ایوان جلوی آن بارها به تاریخ 922هجری (1516 میلادی) برمی‌خوریم. همه چیز منظم و در جای خود است و لباسی که بر قامت بناست برازنده‌ی آن است.
با این همه، این تاریخ مبین تاریخ اصلاحاتی است که در اثر صفویه انجام شده است و در جریان آن ایوان مورد بحث را جلو کوشک متعلق به اثر سلجوقی ساخته‌اند و در نتیجه نمای کوشک را هم تغییر داده‌اند.

برگرفته از کتاب: ساوه شهر باستانی (جلد اول) 

تصاویر: ساوهسرا

برای مشاهده تصاویر مسجد جامع ساوه و سایر مساجد کهن ساوه که توسط کاربران ساوه‎سرایی به تصویر کشیده شده است، اینجا کلیک کنید.