شهرستان ساوه یکی از مناطق تاریخی و گردشگری ایران محسوب می‌شود که ۴۰۰ اثر باستانی شگرف را در دل خود جای داده است. هم اکنون از این میزان آثار فرهنگی شناسایی شده از دوره‌های مختلف در این شهرستان، ۹۷ اثر در فهرست آثار ملی ثبت شده است.

کاروانسرای باغ شیخ در نزدیکی روستای باغ شیخ یکی از آثار ارزشمند میراث فرهنگی استان مرکزی و ساوه به شمار می‌رود که تاریخ احداث این بنا با توجه به کتیبه موجود در موزه کاروانسرا به سال 1200 قمری باز می‌گردد.
ویژگی‌ها و جذابیت‌های منحصر به فرد این بنای باستانی، آن را از سایر آثار تاریخی متمایز کرده و آن را در فهرست آثار ملی قرار داده است به نحوی که تاثیر بسیاری در رونق گردشگری، معرفی تاریخ و تمدن ساوه دارد.

این اثر تاریخی به همراه مجموعه‌ای از آب انبار و حسینه مربوط به اوایل دوره قاجار است که به صورت یک چهار ایوانی احداث گردیده و دارای چهار برج دیده بانی در چهار گوشه آن است و سایر قسمت‌های بنا شامل شاه نشین، بار‌انداز و حجرات متعدد بوده است.

این کاروانسرا با چهار هزار و ۸۰۰ متر مربع مساحت، جزء کاروانسراهای بزرگ کشور محسوب می‌شود که به همت عبدالغفارخان خلج در اواخر دوره زندیه و اوایل دوره قاجار احداث شده است.
بخش ورودی کاروانسرای باغ شیخ شامل فضای هشتی با تزئینات آجری رسم‌بندی و مقرنس کاری شده است.
در کاروانسرای مذکور چهار اتاق در دو طبقه به صورت بهار خواب برای استفاده افراد خاص وجود داشته که حیاط مرکزی این کاروانسرا هم شامل چهار ایوان است که در بین هر ایوان شش ایوانچه قرار دارد.

یکی از ویژگی‌های برجسته این بنا قرار گرفتن سرویس بهداشتی آن برروی پشت بام و در چهار طرف کاروانسرا است.
هر حجره دارای تنور دیواری به عنوان سیستم گرمایشی و طبخ غذا هستند. وسط هر ضلع کاروانسرا یک ایوان و هر طرف ایوان سه صفه قرار دارد. دو برج 12 گوش در دو طرف ورودی جلوه خاصی به کاروانسرا داده است.

همچنین آجرهای گل‌انداز، آجر چینی از نوع ترنج و گره فرنگی، خطوط، نمادها و مرزها در تزئینات کاروانسرا به چشم می‌خورد که نشان از هنر معماری و روح لطیف معمار این بنا و مردم منطقه دارد.
راه ورود به کاروانسرا از وسط ضلع جنوب شرق است که نمای خارجی این ورودی از ردیف طاق نماهای عمیق در دو طرف سر در تشکیل می‌شود. هشتی وسیع و مرتفع در پشت سر در با طاق رسم‌بندی زیبا که ترکیبی از دورسمی سوار بر هم است بر زیبایی و شکوه این بنای ارزشمند تاریخی افزوده است.
به طور کلی مصالح به کار رفته در این بنا آجر، سنگ و چوب است.

به رغم ویژگی‌های منحصر به فرد و جاذبه‌های فراوان برای جذب گردشگر و گسترش صنعت توریسم، محققین اصول معماری اصیل ایرانی و پژوهشگران ایرانی و خارجی در شهرستان ساوه با بی‌توجهی مسئولان و وجود برخی از مشکلات از قبیل تخصیص نیافتن بودجه برای نگهداری و مرمت قرار گررفته است.

همچنین مالکیت شخصی این کاروانسرا بر اثر گذشت زمان و عوامل طبیعی قسمت‌های زیادی از این بنای تاریخی تخریب و خسارات زیادی به آن وارد و حجره‌های آن محل تجمع و تخلف معتادان و حیوانات شده است که در صورت ادامه این روند در آینده شاهد تخریب بخش‌های دیگر و خسارات جبران‌ناپذیر این بنا خواهیم بود.

غافل از این که تخریب این کاروانسرا و آثار باستانی به معنای از بین رفتن بخشی از تاریخ فـرهنـگ هـنر و تـمدن بـشری به خصوص ایران است.
امید است این مجموعه عظیم که پا بر جا در ورودی باغ شیخ خود نمایی می‌کند روزی به یکی از آثار حفاظت شده برای گردشگران ایرانی و خارجی تبدیل شود.

تصاویر: ایرنا