دسته مهمي از سبزيجات معطربعنوان خوش بوكننده هاي غذايي نقش مهمي درتهيه غذا داشته و در كيفيت آشپزي ايراني و تغذيه نقش بسزايي برعهده دارند. بعلت دارا بودن عطر و طعم بخصوص باعث بالا رفتن اشتها شده وعلاوه براين اين سبزيجات معطرازخواص دارويي و بهداشتي مهمي نيزدر تغذيه و سلامتي برخوردارند كه آشنايي بيشتر مي طلبد.
استفاده مناسب از هر كدام ازاين سبزيجات معطر درجايگاه خويش و يا بشكل ابتكاري يعني بالا بردن هر چه بيشتر كيفيت آشپزي ايراني در نمايشگاه هاي غذا و تغذيه در هر استاني.
كاشت وپرورش بسياري از اين سبزيجات معطر در جعبه و قوطي هاي گلداني و با هزينه اندك در بالكن منازل آپارتماني نيز ميسر مي باشد و بررونق و تنوع غذايي وعطر آشپزخانه هرمنزل مي افزايد. يكي از سرگرمي هاي مفيد آموزشي ، آموختن سبزيكاري به كودكان در كودكستانهاست تا علاوه بر آشنايي با طبيعت با تهيه مواد غذايي از همان سنين خردسالي آشنا يي كافي يافته و از فرهنگ مصرف گرايي فاصله گيرند و با گياهان و علم گياه شناسي انس گيرند.
موارد مصرف سبزيجات معطر در آشپزخانه ايراني
جعفري = موارد استفاده در سوپ ها، آش ها، خورش ها، سالادها ، بعنوان سبزي تازه و خام همراه پيازچه و نعناء و ريحان و نان و پنيز در كنار غذاها مصرف ميشود، مورد استفاده در تهيه ترشي جات و مواد شور، بعنوان سبزي معطر در تهيه بعضي از نان هاي محلي ، ازخشك شده اين سبزي بعنوان ادويه و زيبا سازي روي سوپ ها استفاده ميشود.
پياز= مصرف اين ماده بعنوان ضد عفوني كننده مناسب همراه سبزيجات خام براي مقاومت بدن مهم است،
بعنوان پياز داغ براي آش و سوپ ها و خورش ها، بعنوان چاشني غذاها ، بعنوان چاشني مهم در تهيه سالادها، سس ها، پودر پياز بعنوان ادويه مناسب در آشپزي، موارد ديگر استفاده بعنوان سبزيجات در ترشي جات، بشكل صنعتي پيازسرخ شده خشك بشكل انبوه تهيه و درسوپرهاي غذايي بفروش ميرسد و اغلب اين دسته پياز هاي سرخ شده كه با سبزيجات معطر ديگر اغشته شده اند بعنوان چاشني معطرغذايي مهمي در ساندويج فروشي ها موراستفاده قرار ميگيرد.
سير = سير بعنوان ضد عفوني كننده قوي و خوش طعم كننده همراه پياز داغ در تهيه انواع آش ها مورد مصرف قرار ميگيرد، ازسير داغ در انواع خورش ها و خوراك قارچ استفاده ميشود، مصرف مقدار كم سير ريز شده در سالادها ، مقداري سير خام كوبيده و له شده براي بهبود طعم ماكاروني پخته استفاده ميشودوموقع سرواين سير كوبيده با ماكاروني خوب مخلوط ميشود و صرف مي شود.
پودر سيربعنوان ادويه مهم در آشپزخانه اغلب مورد استفاده قرار ميگيرد، در ترشي جات و مواد شورسير استفاده فراوان دارد، چاشني مهمي در تهيه سس هاي غذاهاي مختلف بخصوص با مواد گوشتي، ازسيردرغذاهاي شمالي استفاده بيشمار ميشود و در بعضي از آش ها نيز از ان استفاده ميشود. سير بعنوان گياه دارويي مهم در صنعت داروسازي
پيازچه = استفاده از ان درسبزي خوردني، استفاده از پيازچه درتهيه انواع آش ها، استفاده از اين سبزي معطر در تهيه بعضي از خورش ها و كباب ها، استفاده از پيازچه ريز شده در تهيه بعضي ازنان هاي محلي، استفاده از پيازچه در تهيه بعضي ازخوراك ها و سالاده.
شويد = ماده اي ضد نفخ كه معمولا همراه لوبيا و باقالي و برنج كه نفخ دار هستند مصرف مي شود، استفاده ازشويد در تهيه خيار شوربعنوان معطر كننده، استفاده از شويد در بعضي خورش ها و اغلب آش ها و دلمه، مورد استفاده در اغلب غذاهاي شمالي و پلوها، بعنوان چاي گياهي دم شده مناسبي براي رفع دل درد و نفخ، مصرف شويد خام بعنوان سبزي خوردني ، براي رفع بوي نامطبوع ماهي و غذاهاي دريايي.
نعناع = بعنوان سبزي خوردني مصرف ميشود، با پياز داغ بعنوان چاشني مناسب براي انواع آش ها، بعنوان چاي گياهي مناسب براي ارام كردن معده، بعنوان سبزي دسته اي از خوش ها و خوراك ها. مصارف ديگر بعنوان نقل و آبنبات ، قرص نعناء، نوشيدني هاي خنك كننده تابستاني و قرص هاي مكيدني ضد سرماخوردگي و جهت باز شدن مجراهاي تنفسي.
گشنيز = گشنيز مورد استفاده در اغلب آش ها و خورش ها، بعنوان ادويه مناسب براي بسياري از كباب ها، تخم ان درخيارشور واغلب شورجات خوش بو كننده مي باشد، در تهيه بسياري از نقل هاي معطر مثل نقل تخم گشنيزاز ان استفاده ميشود. بعنوان گياه دارويي مصارف زيادي دارد.
شنبليله = مورد استفاده در اغلب آش ها و خورش ها، خوش طعم كننده و سرشار از ويتامين هاي مفيد
ترخون = سبزي خوش بو كننده كه بشكل خام و پخته مورد استفاده فراوان قرار ميگيرد. از ترخون براي تهيه ترشي جات و مواد شوراستفاده زيادي ميشود، همراه سبزي خوردن در تحريك اشتها اثر موثري دارد و مورد مصرف قرار ميگيرد بخصوص با شامي كباب بسيار لذيذ است.
در خوش بو كردن دسته اي از لبنيات (رفع بوي نا مطبوع شير و مواد لبني) مانند پنير مايع، ماست سفت و پنير معطركننده مناسبي است، در تهيه غذاهاي گوشتي مانند بوقلمون ومرغ ، كباب هاادويه مناسبي و بجايي است، در تهيه بعضي آش هاي محلي جهت خوش بو كردن ان مصرف ميشود. براي تهيه دسته اي از سس ها ي غذايي و سس هاي سالاد نيز فوق العاده مناسب است.
ريحان بنفش = ريحان بنفش بشكل تازه و خشك شده ،موارد مصرف فراواني در آشپزي دارد. در سبزي خوردني جايگاه بسيار مهمي را داراست، در تهيه ترشي جات و معطر سازي ترشي ، در تهيه دوغ وكباب ها و ادويه اي همراه پياز داغ آش از ريحان بنفش خشك شده استفاده ميشود،ازعصاره ريحان بنفش براي تهيه ماست بنفش رنگ معطرنيز ميتوان استفاده كرد.
ريحان بنفش خشك شده ادويه مناسب ايي در تهيه غذاهاي گوشتي و كوكوهاي گوشتي است.
برگ بو = مورد مصرف بعنوان معطر كننده غذاهاي گوشتي از جمله سوپ ها ،خوراك ها وكباب هاست. البته برگ بو بشكل سالم در سوپ و غذاها مصرف ميشود بعد از پخته شدن غذا برگ بو را از غذا خارج مي كنيم. خود برگ بو قابل خوردن نيست. فقط از رايحه گياهي براي تغيير بوو عطر غذا استفاده ميشود.
آويشن = آويشن بشكل تازه در تهيه بعضي از آش ها استفاده ميشود و بشكل خشك شده بعنوان ادويه با پيازداغ مصرف ميشود، استفاده از آن بعنوان ادويه درتهيه پيتزا، در تهيه سوس ها و بعضي كباب ها و خوراك ها از ان استفاده ميشود.
مصرف ان بعنوان چاي دارويي در موارد خاص
زيره = همراه مواد نفخ آور مانند برنج ، لوبيا، باقالي و كلم دردسته اي از خوراك ها مانند دلمه، كلم پلو بعنوان چاشني وادويه مناسب استفاده ميشود، چاشني مناسب براي تهيه دسته اي از خورش ها و خوراك ها، بعنوان چاي گياهي دم شده براي رفع نفخ
مرزه = مرزه از قلم افتاده بود دوست عزيز ماري جان ياداوري كردند. مرزه هم مصارف زيادي در تهيه غذاها بخصوص كوفته و كو كو و ترشي و غيره داره. گياهي است كه در عرض چند روز خيلي سريع رشد مي كند و عطر و بوي خيلي دلنشيني دارد. در تهيه بعضي آش ها و پياز داغ به مقدار كم هم عطر و طعم خوبي غذا بخود ميگيرد.
در بخش بعدي روش كاشت اين سبزي هاي معطر و خوشبو را برايتان مي نويسم
این مطلب آخرین بار توسط Aliabadi در پنج‌شنبه 18 خرداد 1391 - 15:44 ، و در مجموع 3 بار ویرایش شده است.
تاریخ: پنج‌شنبه 18 خرداد 1391 - 13:07 عنوان: پاسخ به «سبزيجات معطر در آشپزي ايراني»
مدیر انجمن
عضو شده در: 30 بهمن 1388 پست: 2274
امتياز: 60455
soveh دوست عزيز از لطفتون ممنونم شما لطف داريد.
mary67 دوست عزيز ممنونم از لطفتون و بازم تشكر مي كنم كه در مورد مرزه ياداوري فرموديد. اگر بازم سبزي هاي معطر و گياهان معطر مفيدي رو حتي محلي مي شناسيد كه در آشپزي ايراني مورد مصرف دارند لطفا برايمان ذكر بفرمائيد تا مطالب هر چه بهتر تكميل شود
شناخت و بكار بردن اين گياهان و سبزي هاي معطر در آشپزي اگر كم نگوئيم معچزه مي كند كه مي كند و ذائقه و عطر غذا و كيفيت غذاها را بشدت افزايش ميدهد.
بانوان ،اگر ميخواهند همه مجذوب هنرآشپزي شما شوند و از دست پخت هاي شما لذت ببرند و شهرت بي حساب در هنر آشپزي بيابيد. در شناخت و تحقيق در باره سبزي هاي معطر و گياهان معطر و ادويه هاي معطر و نحوه كاربرد ان در تهيه غذاها ، نوشيدني ها ، شيريني ها و تنقلات و كلا علم تغذيه لطفا سنگ تمام بگذاريد به همان اندازه هم خودتان لذت مي بريد هم ديگران هنر شما را بشدت تحسين خواهند كرد.
اقايان اگردر زمينه تغذيه فعاليت شغلي داريد و شغلتان توي اين زمينه هاست. اگر به اين دو نكته را در تهيه غذا ها دقت فرمائيد ، خواهيد ديد چه فوايد بي شماري كه نصيب شما نمي شود و چه جاذبه ايي كه محل كسب و كار شما نمي يابد. اين دو نكته مهم شامل
1. كليه ادويه هاي معطر و متنوع را بشناسيد و با موارد استفاده و مصرف ان كاملابشكل كاربردي آشنا شويد.
2. كليه سبزي هاي معطر شناخته شده و سبزي هاي محلي ،كليه گياهان معطر شناخته شده و محلي را بخوبي بشناسيد و با استفاده كاربردي ان در تهيه هر نوع غذا و خوراكي و نان ها و غيره....... در آشپزي بنحو احسن آشنا شويد و بطور مداوم از اين سبزي ها و گياهان معطر در تهيه غذا ها استفاده كنيد تا بقول معروف كاربرد سبزي و ادويه هاي معطر ملكه ذهن شما شوند.
امروزه همه كارشناسان مواد غذايي معترف هستند كه رايحه و عطر خوراكي ها و نيز رنگ غذاها مهمترين عامل رواني و تحريك اشتها مي باشد. از همه مهمتر بوي غذاها. ظهرها را بياد بياوريد كه وقتي از كنار منازل عبور مي كنيد بوي غذا و خورشت قورمه سبزي و دهها غذاي لذيذ شما را به خود جلب ميكند. براي كساني كه علاقه مند فعاليت هاي تجاري و بازرگاني هستند اين مقوله خالي از لطف نيست و در اين بخش زمينه هزاران فعاليت شغلي وجود دارد.
بطور مثال وقتي نان هاي مختلف را در يك نمايشگاه تماشا كنيم مي بينيم
يك نان با مرزه دست شده، يك نان با ميوه برش دار زيتون درست شده، يك نان با زيره و سيب زميني درست شده، يك نان با سير و سيب زميني درست شده، مي بينيم نان هاي سوخاري با مزه مزره و شويد و سبزي هاي معطر درست شده. نان سوخاري ديگري با مزه سير و پياز ديده ميشود و مي بينيم با اين سبزي هاي معطر چه معجزه ها كه نمي شود كرد. بانوان گرامي اين نان هاي سوخاري خوش طعم را مي توانند در منزل خود تهيه نمايند. بطور مثال سير داغ خوش رنگي با دانه هاي بريده شده سير و برگهاي سبز سير درست كرده و نان هاي سوخاري را در ان بغلطانيد و بعد از اينكه دو طرف نان ها كمي سرخ شدند و خوش رنگ شدند ،انها را از ماهتابه خارج. كرده و مي توانيد اين نان ترد را به همين شكل مصرف كنيد و يا اينكه براي مصارف ديگربشكل مربع يك يا دو سانتي ريز بريده و در فر و يا هواي ازاد قرار دهيد تا نان ها به اندازه كافي خشك و ترد شوند. بعد اين نان هاي مربع چهار گوش با مزه سير دانه و برگ سير را مي توانيد روي سالاد ، روي اش و سوپ بريزيد. با ان انواع و اقسام غذاهايتان و سالادتان را تزئين كنيد تا غذاي شما و يا سالاد شما خوش طعم تر شود. دهها نمونه ديگر استفاده از سبزي هاي معطر در توليد مواد غذايي متنوع هست كه خود با ابتكار خود ميتوانيد خلاق ان باشيد.
دنياي تبليغات از رايحه و عطر و بوي گياهان 99 درصد استفاده مي كند و
بعنوان مثال ده مورد استفاده گياه معطر دارجين را دوستان برايمان بنويسند
برگ هاي شويد اسانس بسيار معطر و قوي دارد كه از آن در تهيه سوپ، خيار شور و ترشي جات استفاده مي شود. اسانس شويد ضدميكروب و در كاهش چربي خون بسيار موثر است.
بذر شويد داراي اثرات درماني شبيه رازيانه و زيره سياه است. بذر آن نيرو دهنده، تقويت كننده معده، هضم كننده غذا، مدر، ضد تشنج، رفع كننده استفراغ و آرام كننده است.
شويد در ازدياد شير مادران اثر قطعي دارد و شير حاصل خواص ضد كوليك در نوزادان ايجاد مي كند. 100 گرم بذر شويد حاوي 1/31 درصد پروتئين، 6/17 درصد چربي، 7/35 درصد كربوهيدرات، 9/9 درصد مواد معدني، 7/20 درصد الياف و ويتامين هاي A، B1، B2، B3 و C است. دم كرده شويد تسكين دهنده درد، آرام كننده دل پيچه اطفال و رافع سكسكه است. جويدن بذر آن در رفع بوي بد دهان موثر است.
يكي از موارد مصرف متداول اين گياه استفاده از برگ هاي آن به صورت تازه و خشك شده به عنوان چاشني و براي معطر ساختن غذاها مي باشد.
مصرف زياد برگ هاي شويد، باعث بروز لكه هاي سياه روي پوست مي شود.
عوامل محيطي مورد نياز گياه
شويد سبزي فصل خنك است و آب و هواي خنك را مي پسندد. در مناطقي با زمستان هاي نه چندان سرد كه در طول زمستان يخبندان در آن ديده نمي شود، شويد در پائيز و زمستان كشت مي شود اما در مناطق سردتر اين گياه را بايد در بهار كشت كرد.
شويد در طول دوره رويش بويژه در مرحله گلدهي و توليد ميوه به هواي گرم و نور كافي نياز دارد. بذر اين گياه به راحتي جوانه مي زند و به همين دليل بدون نياز به نشاكاري مي توان بذر آن را به طور مستقيم در محل مورد نظر كشت نمود. اين گياه به سرما حساس نيست و بذر آن در درجه حرارت هاي پائين قادر به رويش است.
شويد گياهي كاملاً روزبلند است (روزبلند به گياهاني اطلاق مي شود كه در روزهاي بلندتر از 12 تا 14 ساعت به گل مي روند) و به همين دليل در تابستان سريع به گل مي رود، بنابراين كشت آن بايد در اوايل بهار صورت گيرد.
شويد در زمين هاي نسبتاً سنگين كه داراي مقادير كافي هوموس و ماده آلي باشد، بهتر نتيجه مي دهد. خاك هاي لوم شني غني از مواد آلي، آفتابگير با زهكشي مطلوب براي كاشت شويد مناسب است. شويد در دوران رشد خود به مقادير فراوان آب نياز دارد و آبياري نقش مهمي را در توليد اين سبزي ايفا مي كند.
شويد گياهي است كه شوري و قليايي بودن خاك را تحمل مي كند و اگرچه در اين شرايط عملكرد گياه كاهش پيدا مي كند، محصول به دست آمده بسيار معطر خواهد بود. اين گياه سرماي اول فصل بهار را تحمل، ولي گرماي شديد، رشد آن را متوقف مي كند.
كاشت، داشت و برداشت
براي كشت موفقيت آميز بايد از بذر مرغوب و مناسب استفاده كرد (بذوري پاك، عاري از آفت و بيماري، داراي قوه ناميه و درصد جوانه زني بالا، اندازه مناسب و غيره). معمولاً اين گياه به صورت بهاره و يا در نيمه دوم تابستان كشت مي شود.
كشت اين گياه به صورت كرتي و به دو روش انجام مي شود. در روش اول بذرها به صورت درهم بر روي زمين پاشيده مي شوند به طوري كه پس از سبز شدن گياهچه ها، بين آنها فاصله اي حدود 30×30 سانتيمتر وجود داشته باشد.
بديهي است چنانچه فاصله بوته ها از اين حد كمتر باشد بايد بوته هاي اضافي در مرحله 2 تا 4 برگي حذف شوند تا فضاي كافي در اختيار ساير بوته ها قرار گيرد.
در روش دوم بذرها به صورت رديفي و با فاصله 20×40 سانتي متر كاشته مي شوند. به طور كلي فاصله بين دو بوته به نحوه مصرف و هدف توليد بستگي دارد. چنانچه هدف از كاشت اين گياه برداشت برگ باشد، فاصله بوته ها كمتر و چنانچه هدف توليد بذر باشد فاصله بوته ها را بيشتر در نظر مي گيرند. بذرهاي اين گياه كوچك بوده و به همين دليل بايد به صورت سطحي (عمق 5/1 تا 2 سانتي متر) كاشته شوند و پس از كاشت، براي ايجاد تماس بهتر بين بذرها و خاك بايد توسط وسيله مناسبي، خاك روي بذرها را تا حدودي فشرده نمود.
بذر اين گياه در دماي 8 تا 10 درجه سانتيگراد جوانه مي زند و طي 35 تا 40 روز پس از سبز شدن، گياه ساقه دار مي شود.
آفات و بيماري ها
از ديگر بيماري هاي قارچي اين گياه لكه سياه شويد است كه براي كنترل آن مي توان از قارچ كش هاي فوندازول 1/0درصد، ديتان 2/0 درصد به صورت محلول پاشي قبل و بعد از گل دهي استفاده نمود. سفيدك سطحي نيز از ديگر بيماري هاي قارچي مهم اين گياه محسوب مي شود.
از ديگر آفات مهم شويد مي توان به سيرسيرك سياه يا سيرسيرك صحرايي اشاره نمود كه اغلب در اوايل فصل رويش در مزارع و باغات ظاهر مي شود و باعث ايجاد خسارت در گياهاني كه تازه از خاك خارج شده اند مي شود.
اين حشره با تغذيه از اندام هاي زير خاك و قسمت هوايي گياه ميزبان، باعث ايجاد خسارت مي شود كه حداكثر خسارت آن در بوته هاي جوان ديده مي شود. چون خسارت اين آفت چندان قابل توجه نيست، مبارزه شيميايي با آن توصيه نمي شود. خرخاكي نيز از ديگر آفات مهم شويد محسوب مي شود كه در اكثر مزارع و باغچه هاي منازل يافت مي شود.
اين آفت به سبزي كاري ها بويژه سبزي كاري هاي منازل در مرحله جوانه زني خسارت قابل توجهي وارد مي كند. خرخاكي از ساقه هاي نرم و ريشه هاي نازك و گلها تغذيه مي كند.
اگر تعداد آنها زياد باشد خاك را زير و رو كرده و با ايجاد فاصله بين خاك و ريشه باعث خشك شدن گياه مي شود. در صورت زياد بودن جمعيت آفت سمپاشي مستقيم با لاروين Df 80 به ميزان 1 كيلوگرم در هكتار در هنگام غروب آفتاب در كنترل آفت مي تواند بسيار موثر باشد (طبيعي است كه در باغچه هاي خانگي اين مقدار متناسب با وسعت باغچه تعيين مي شود).
در پايان لازم به ذكر است كه بايد تا حد امكان از مصرف سموم شيميايي خودداري نمود و مصرف آنها را تنها به موارد ضروري محدود نمود تا بدين ترتيب ضمن توليد محصولاتي سالم و عاري از بقاياي سموم، خطرات زيست محيطي و بوم شناختي ناشي از مصرف اين نهاده هاي پر خطر را نيز كاهش داد.
منبع گزارش
از سايت ها
بومادران در طول رویش به شرایط اقلیمی خاصی نیاز ندارد و تقریبا در هر اقلیمی رویش می‌کند. بومادران در مناطق گرم و آفتابی گلهای بیشتری تولید می‌نماید. خاکهای سبک شنی برای کشت این گیاه مناسب است.
آماده سازی خاک :
تناسب مقدار عناصر اصلی نظیر ازت ، فسفر و پتاس نقش عمده‌ای در افزایش پیکر رویشی گیاه و همچنین در افزایش اسانس آنها دارد.
تاریخ و فواصل کاشت :
زمان مناسب برای کشت مستقیم گیاه در زمین اصلی اواخر تابستان - اوایل پائیز است. در این روش بذور در ردیفهایی به فاصله 40 تا 50 سانتیمتر در زمین اصلی کشت می‌شوند. برای هر هکتار زمین به 2 تا 3 کیلوگرم بذر نیاز است. زمان مناسب برای کشت غیر مستقیم اوایل بهار است. برای این کار بذور در ردیفهای به فاصله 5 تا 20 سانتیمتر در خزانه هوای آزاد کشت می‌شوند. سپس نشاء‌ها در زمین اصلی در ردیفهایی به فاصله 60 سانتیمتر و فاصله دو بوته در طول ردیف 25 تا 30 سانتیمتر کشت می‌شوند.
فصل پائیز زمان مناسبی برای تکثیر رویشی بومادران می‌باشد. در این روش بوته‌ها در ردیفهایی به فاصله 60 سانتیمتر کشت می‌شوند فاصله دو بوته از یکدیگر 25 تا 30 سانتیمتر مناسب است. بومادران 4 تا 5 سال در زمین باقی می‌ماند. گیاهانی که دوره رویشی کوتاهی دارند برای تناوب کشت با بومادران مناسب‌ترند زیرا پس از برداشت آنها زمان کافی برای آماده ساختن زمین وجود خواهد داشت.
کاشت
کشت و تکثیر بومادران توسط بذر و به شکل رویشی نیز انجام می گیرد. تکثیر توسط بذر به دو روش مستقیم و غیر مستقیم صورت میگیرد.
* کشت مستقیم: بذور به صورت ردیفی در زمین اصلی که بستر آن برای کشت بومادران آماده شده است کشت می‌شوند.
* کشت غیر مستقیم: بذور را در زمان مناسب در خزانه هوای آزاد کشت می‌کنند. عمق بذر در موقع کاشت نباید بیشتر از 0.5 سانتیمتر باشد. پس از آبیاری منظم و وجین علفهای هرز سطح خزانه اوایل پائیز می‌توان نشاء‌ها را به زمین اصلی منتقل نمود.
* تکثیر رویشی: تکثیر رویشی گیاه از طریق تقسیم بوته صورت می‌پذیرد. گیاهان 4 تا 5 ساله را در فصل پائیز از خاک خارج می‌کنند. سپس هر گیاه را به 2 تا 4 بوته تقسیم و در زمین مورد نظر کشت می‌نمایند.
داشت :
رشد اولیه بو مادران بسیار کند می‌باشد. از این رو مبارزه مکانیکی و شیمیایی با علفهای هرز ضرورت دارد. در سال اول رویش می‌توان از علفکش کرب (Kerb) به مقدار 4 کیلوگرم در هکتار استفاده کرد. از آفات گیاه سنهای لکه‌دار (Lygus spp) با مکیدن شیره گیاه سبب ضعیف شدن گیاهان می‌گردند. لارو نوعی پروانه (Hemimene Petriverella) از ریشه این گیاه تغذیه می‌کند که در صورت پیشروی و عدم مبارزه با آنها صدمات زیادی به محصول وارد خواهند کرد.
برداشت
در صورتی که گیاهان بطور غیر مستقیم کشت و در فصل پائیز به زمین اصلی منتقل شده باشند یکسال پس از کاشت (از سال دوم) به گل می‌نشیند و می‌توان محصول را برداشت کرد. چنانچه گیاهان بطور مستقیم کشت شده باشند، محصول از سال سوم قابل برداشت خواهد بود. چون گیاهان در مرحله گلدهی از بیشترین مقدار ماده موثره برخوردارند، این مرحله زمان مناسبی برای برداشت گلها و پیکر رویشی (ساقه‌ها و شاخه‌های جوان) بومادران است. هنگام جمع آوری گلها باید آنها را به همراه دمگل به طول 3 تا 4 سانتی متر برداشت کرد.
اندامهای برداشت شده را می توان در سایه و یا با استفاده از خشک‌کنهای الکتریکی در دمای 30 تا 40 درجه سانتیگراد خشک نمود. کوتاهی در خشک کردن اندامها سبب تغییر رنگ گلها و پیکر رویشی گیاهان و در نتیجه سبب کاهش شدید مقدار ماده موثر گیاه میشود. از سال دوم رویش مقدار پیکر رویشی خشک شده بین 1 تا 4 تن در هکتار است. نسبت پیکر رویشی تازه به خشک 4 به 1 و نسبت گلهای تازه به خشک 6 به 1 می‌باشد. مقدار اسانس 3 تا 5 کیلوگرم در هکتار است که به روش تقطیر با آب و بخار استخراج میشود.
دامنه انتشار
البرز ، رژیون دماوند ، اشتران کوه ، ارومیه ، تبریز، گچسر ، کندوان ، پل زنگوله، راه گرگان به مشهد ، جنگل گلستان ، پلور
زيره سياه : Carum carvi,Apium carvi Crantz.
شرح گیاه :
گیاهی دو ساله ، بی کرک ، به ارتفاع 30 تا 60 سانتی متر و دارای ساقه توخالی ، شیاردار و منشعب از قاعده است، ریشه ای راست، دوکی شکل ، گوشتدار و برگهائی با بریدگیهای نازک ، نخی شکل و به رنگ سبز روشن دارد. برگهای قاعده ساقه آن به دمبرگ کوتاه و منتهی به غلاف مشخص ، ختم می شود به علاوه بریدگی پهنک برگها، به صورتی است که کوتاهتر و نازک تر از بریدگی نازک، برگهای فوقانی جلوه می کند. گلهای آن کوچک ، سفید یا صورتی و مجتمع به صورت چتر مرکب است.میوه اش بیضی شکل از نوع شیزوکارپ به طول 4 تا 6 میلیمتر به قطر 1 تا 5/1 میلی متر ، بی کرک ، به رنگ قهوه ای شکلاتی یا قهوه ای مایل به زرد و شفاف است. میوه زیره سیاه بوی مطبوعی دارد که ناشی از وجود اسانس در آنها می باشد. اسانس پس از ساخته شدن در حفره های مخصوص ( از نوع شیزون) ذخیره میشود.
نیاز اکولوژیکی :
زیره سیاه اغلب بطور وحشی در نواحی مرتفع و مرطوب می روید. بذور در دمای 7 تا 9 درجه سانتی گراد شروع به رویش می کنند. این گیاه در طول رشد و نمو به درجه حرارت زیاد نیاز ندارد. درجه حرارت مطلوب برای گل دهی و تشکیل میوه بین 16 تا 20 درجه سانتی گراد است. زیره سیاه در طول رویش به آب فراوان نیاز دارد. در صورتیکه آب کافی به آن نرسد در سال دوم رویش محصولی حاصل نخواهد شد. بیشترین نیاز گیاه به آب در مرحله ساقه دهی و تشکیل گل می باشد. زیره سیاه را تقریباً در هر نوع خاکی می توان کشت کرد. اما برای تولید انبوه گیاه به مقادیر فراوان مواد و عناصر غذایی، ضخامت زیاد سطح زمین و رطوبت کافی نیاز دارد. خاکهای اسیدی و همچنین خاک های بسیار نرم شنی که قادر به حفظ آب نیستند برای کشت این گیاه مناسب نمی باشند. خاکهای با بافت متوسط (رسی – شنی) برای تولید انبوه این گیاه توصیه می شود. گیاهان یکساله در مقایسه با گیاهان دو ساله با تاخیر به محصول می نشینند. همچنین گیاهان یکساله به گرما و آب بیشتری نسبت به گیاهان دو ساله نیاز دارند. PH خاک برای زیره سیاه بین 8/4 تا 8/7 مناسب است.
آماده سازی خاک:
زیره سیاه به خاکهای مرطوب و با ساختمانی نرم و یکنواخت نیاز دارد. انجام شخم عمیق در فصل پائیز و افزودن مواد و عناصر غذایی مورد نیاز به زمینهایی که این گیاه در آن کشت می شود ضروری است. لذا در فصل پائیز هنگام آماده ساختن خاک 50 تا 70 کیلوگرم در هکتار فسفر و 50 تا 80 کیلوگرم در هکتار پتاس به زمین می افزایند. اوایل بهار پس از شکستن سله ها و خرد کردن کلوخه ها با دیسک نسبت به تسطیح زمین و افزودن 50 تا 60 کیلوگرم در هکتار ازت اقدام می نمایند و بستر خاک را برای کاشت بذور کاملاً آماده می نمایند. بطورکلی خاک سطحی که در مجاورت بذور قرار می گیرد باید دارای ذراتی کوچک و متراکم و خاک عمقی نرم و پوک باشد. همواره باید توجه داشت که هنگام کار در فصل بهار از وسایلی که سبب کاهش رطوبت خاک می گردند استفاده نشود.
تاریخ و فواصل کاشت :
کاشت این گیاه در زمان مناسب نقش موثری در افزایش عملکرد دارد. در بعضی از کشورها زیره سیاه را معمولاً اوایل تابستان و یا حتی اواخر تابستان (مرداد – شهریور) کشت می کنند ولی اوایل بهار (یا اواخر اسفند) زمان مناسب تری برای کاشت زیره سیاه است. تاخیر کاشت سبب میشود که برگهای طوقه ای در سال اول رویش به اندازه نهائی خود نرسند که در چنین شرایطی از مقدار محصول بشدت کاسته خواهد شد. به هر حال کاشت زیره سیاه بستگی به کیفیت کاشت (به صورت منفرد یا مخلوط) دارد. چنانچه کاشت زیره سیاه ه صورت منفرد و بدون کاشت توام با گیاه دیگر انجام شود(گیاه دو ساله) معمولاً فاصله ردیفهای کاشت بین 30 تا 40 سانتی متر مناسب است و تعداد 80 تا 100 بذر در هر متر طول ردیف نیز مناسب خواهد بود. در این شرایط مقدار بذر مورد نیاز برای هر هکتار زمین 10 تا 12 کیلوگرم کافی خواهد بود. برای کشت زیره سیاه یکساله ، معمولاً فاصله ردیفهای کاشت بین 20 تا 25 سانتی متر مناسب است. تعداد بذر در هر متر طول ردیف همان مقدار که برای گیاهان دو ساله بیان شد، مناسب است. کشت گیاهان دو ساله در ردیفهای کمتر از مقدار ذکر شده (30 تا 40 سانتی متر) و همچنین استفاده از مقدار بیشتری بذر برای هر هکتار زمین مناسب نیست و درعملکرد محصول تاثیر چندانی نیز نخواهد داشت. عمق بذر در هنگام کاشت باید دو سانتی متر باشد کاشت بذور در اعماق بیشتر سبب رشد نامناسب و ناهمگون
کاشت :
در صورتیکه زیره سیاه به صورت مخلوط با گیاهان دیگر (نظیر شوید) کشت شود باید در دو مرحله انجام گیرد. در مرحله اول باید شوید را کشت نمود و سپس زیره های دو ساله را کاشت. فاصله ردیفهای کاشت برای شوید 20 سانتی متر و میزان بذر مورد نیاز 10 تا 15 کلیوگرم در هکتار مناسب بنظر می رسد.پس از آن زیره سیاه را در ردیفهای به فاصله 46 تا 50 سانتی متر می کارند. مقدار بذر مورد نیاز برای هر هکتار زمین 8 تا 10 کیلوگرم خواهد بود. در صورتیکه کاشت زیره دو ساله به شکل مخلوط با زیره یکساله انجام پذیرد می توان با مخلوط کردن بذور این دو گیاه (حتی الامکان سعی نمود که وزن خزه دانه از هر دو گیاه به هم نزدیک باشند)آنها را به صورت ردیفی کشت کرد.پس از کاشت انجام غلتکی سبک سبب تراکم بخشیدن به بستر سطحی خاک می شود.
داشت :
آماده سازی خاک و افزودن مواد عناصر غذایی مورد نیاز گیاه به خاک در فصل پائیز و همچنین مبارزه شیمیایی و مکانیکی با علف های هرز در سال اول رویش ضروری می باشد. در سال اول رویش باید بین ردیف ها را کولتیوار زد تا تهویه خاک به سهولت انجام گیرد و بقایای علف هرز نیز از بین برود. در سال دوم رویش مبارزه شیمیایی با علفهای هرز و همچنین مبارزه با آفات و بیماریهای این گیاه ضرورت دارد. در فصل بهار سال دوم نیز باید بین ردیف ها را کولتیوار زد تا تهویه خاک با سهولت بیشتری انجام گیرد. کولیتوار نقش موثری در افزایش عملکرد دارد. در صورتیکه زیره سیاه به صورت مخلوط با گیاهان یک ساله دیگر کشت شده باشد پس از برداشت این گیاهان باید بین ردیف ها را کولتیوار زد. قبل یا بعد از کاشت و قبل از رویش بذر می توان از علف کش مرکازین به مقدار 4 تا 5 کیلوگرم در هکتار استفاده کرد. وقتی ارتفاع گیاهان به 10 تا 20 سانتی متر رسید می توان از علف کش آفالون به مقدار 1 تا 2 کیلوگرم در هکتار استفاده نمود. در صورت کشت مخلوط با شوید برای مبارزه با علف های هرز قبل از کاشت می توان از علف کش مالوران به مقدار 3 تا 4 کیلوگرم در هکتار استفاده کرد. در سال دوم رویش در بهار (اوایل فروردین) می توان استفاده از علف کش ها راتکرار نمود. علف کش مناسب در این مرحله آفالون به مقدار 1 تا 2 کیلوگرم در هکتار می باشد در سال دوم رویش باید موارد غذایی و عناصر مورد نیاز گیاه را به خاک اضافه نمود.مبارزه با بیماریهای قارچی و کنه و علف های هرز زانگلی باید در برنامه کاشت این گیاه مد نظر قرار گیرد.
برداشت :
برداشت محصول در سطوح کوچک با دست امکان پذیر است ولی در سطوح وسیع کشت برداشت محصول تنها با استفاده از ماشین میسر خواهد بود. برداشت محصول گیاهان دو ساله در دو مرحله صورت می گیرد. مرحله اول از بدو تشکیل میوه شروع می شود ( از اوایل مرداد میوه ها می رسند) در این مرحله ساقه های گلدار را با ماشین مخصوص برداشت جدا می کنند و آنها را 5 تا 6 روز روی زمین قرار می دهند. در مرحله دوم برداشت نهایی انجام می گیرد صبح زود یا بعد از ظهر زمان مناسبی برای برداشت محصول در مرحله دوم است. در صورتیکه هوا بارانی و نامساعد باشد نمی توان محصول را در دو مرحله برداشت کرد،زیرا ممکن است هنگامی که گیاهان روی زمین قرار دارند. بر اثر بارندگی یا عواملی نامساعد جوی خسارات سنگینی به محصول وارد شود از این رو برداشت یک مرحله ای محصول مناسب تر است. پس از برداشت ، دانه ها را خشک می کنند برای این عمل می توان از خشک کن های الکتریکی و یا از هوای آزاد استفاده نمود بذور را پس از خشک کردن تمیز و بسته بندی می نمایند و چنانچه بذور خوب خشک نشده باشند به سهولت به عوامل بیماریزای قارچی آلوده می شوند و به اصطلاح کپک می زنند و غیر قابل استفاده و گاهی سمی می شوند. چون بذور گیاهان یکساله پس از رسیدن بسرعت به اطراف پراکنده می شوند توصیه می شود که برداشت محصول در یک مرحله انجام گیرد. هنگام برداشت محصول باید دقت نمود که بذور بعضی گیاهان سمی نظیر بذر البنج ، تاتوره و شوکران کبیر با زیره سیاه مخلوط نشوند زیرا جدا کردن آنها از زیره سیاه یا غیر ممکن است یا مشکل و متحمل کار زیادی خواهد بود.عملکرد زیره سیاه بسیار متفاوت است و بستگی به شرایط آب و هوایی وهمچنین نحوه مراقبت و نگهداری از گیاهان در طول رویش دارد. عملکرد زیره دو ساله از 5/0 تا 9/1 تن به تفاوت گزارش شده است.عملکرد زیره یکساله 1 تا 6/1 تن در هکتار گزارش شده است.
دامنه انتشار :
مازندران(جنگل کندوان،دره لار،کجور) گیلان(رودبار) آذربایجان(تبریز بین مرند و صوفیان،کوههای سبلان) زنجان،همدان،کرمان،کرمان(کوههای لاله زار)،تهران،شاهرود،بسکام،قزوین،گچسر،شمال
رازیانه Foeniculum vulgare MILL.
گونه های گیاه :
در ایران برای جنس foeniculum فقط چند گونه علفی چند ساله ی دارویی گزارش شده که به صورت خودرو و زراعی به نامهای مترادف Anethum foeniculum f.vulgare و f.officinalis وجود دارند. در دیگر کشورها واریته ها و کولتیوارهایی برای گونه ی f.vulgare معرفی شده است که واریته رازیانه شیرین (sweet dulce fennel) و کولتیوار purpureum از آن جمله اند.واریته مذکور دارای غده های زیرزمینی بوده و بعنوان سبزیجات مصرف می شود.(3)
محل رویش و پراکندگی گیاه :
این گیاه بیشتر بر روی شیب های صخره ای و کوهستانهای خشک ، آهکی، آفتابگیر، قابل نفوذ و فاقد رطوبت زیاد می روید.
سرزمین اصلی این گیاه در نواحی دریای مدیترانه و در بسیاری از کشورهای گرمسیر اروپایی است. اغلب بصورت وحشی در اروپای غربی و مرکزی,. چین, ژاپن, اتیوپی, آفریقای جنوبی, آمریکای شمالی و جنوبی و نیوزیلند دیده می شود. رازیانه در زمینهای بایر, تاکستانها و در کنار جاده ها و مسیرهای راه آهن در آب و هوای گرمتر رشد می کند. در ایران بیشتر در نواحی شمالی و مناطق مختلف البرز در ارتفاعات 700-750 متری پراکندگی دارد.(4،7)
مراحل فنولوژی گیاه :
رازیانه دوره رویشی تقریباً طولانی دارد ، بذر آن 2-3 سال قوه رویشی خود را حفظ کرده و در شرایط مناسب 14-20 روز پس از کشت سبز می شود. رشد اولیه گیاه بسیار کند است به طوری که رویش دانه تا تشکیل ساقه 2-2.5 ماه به طول می انجامد. در سال اول رویش گلها در اواسط تیر و زمان مناسب برداشت اوایل مهر است.(1)
در سالهای بعد معمولاً این زمان جلو می افتد و به طور معمول عمر گیاه 4-5 سال می باشد. بذور 2 ساله و به ندرت 3 ساله از کیفیت خوبی از نظر قوه نامیه برای کشت برخوردارند. به طور کلی مراحل رشدی رازیانه را می توان به 5 مرحله تقسیم نمود که این مراحل عبارتند از:
1. مرحله جوانه زنی Germination: مرحله است که با جذب آب و متورم شدن بذر شروع شده و با ورود ریشه چه به داخل خاک و خروج ساقه چه از خاک تمام می شود.رازیانه گیاهی اپی جیل است.
2. سبز شدن Emerging or Regitative : پس از ظهور برگهای لپه ای ابتدا یک برگ رشته ای ظاهر شده و مابقی برگهای رشته ای پس از چند روز ظاهر می شود در این مرحله حدود 7-13 روز برگ رشته ای ظاهر می شود.
3. طویل شدن Elongation : هنگامی که برگهای رشته ای به طور انبوه بر روی گیاه ظاهر شدند سپس میان گره های بالاتر سریع تر طویل شده و طول بیشتری پیدا می کند در این مرحله غلاف هر برگ کاملاً مشخص شده و برجستگی در محل هر گره نمایان می شود. درمرحله طویل شدن معمولاً 7-10 گره نمایان شده و 5-7 میان گره نیز طویل می شود.
4. گلدهی Flowering : در این مرحله با متورم شدن آخرین غلاف که حاوی گل آذین است شروع می شود سپس گل آذین ظاهر شده و دمگل شروع به طویل شدن می کند پس از خاتمه طویل شدن دمگلها شروع به باز شدن می کند که باز شدن گلها از خارج به داخل است.
5. دانه بندی یا رسیدن: در این مرحله مواد فتوسنتزی به دانه انتقال پیدا می کند و بذر همزمان با پر شدن ، طویل تر و حجیم تر می شود. در مراحل اولیه سرعت طویل شدن از سرعت رشد عرضی بیشتر است و لذا بذر طول بیشتری دارد. با خاتمه ی انتقال مواد فتوسنتزی بذرها کم کم قهوه ای رنگ شده ، رطوبت از دست داده و آماده ی برداشت می شود.
کشت و پرورش گیاه
نیازهای اکولوژیکی :
دستیابی به محصول رضایت بخش رازیانه به شناخت نیازهای طول دوره زندگی گیاه بستگی دارد و لازم است در برنامه ریزی کشت این محصول مورد توجه قرار گیرد این نیازهادر قسمتهای زیر به تفکیک صورت گرفته است:
کشت رازیانه یابد در زمینهایی صورت بگیرد که دارای آب کافی باشد. آبیاری در زمان مناسب تأثیر مثبتی بر روی کمیت و کیفیت مواد موثره گیاه دارد.
بهترین زمان برای کار ابتدای رویش گیاه، مرحله تشکیل ساقه و همچنین مرحله نمو گل می باشد به همین منظور آبیاری در ابتدای رشد هر دو هفته یکبار و پس از شروع طویل شدن ساقه هر هفته یکبار انجام می گیرد .
نیازهای اقلیمی و حرارتی
هوای گرم برای رشد و نمو این گیاه مطلوب می باشد و رشد این گیاه در مناطقی که دارای تابستان طولانی و زمستان سرد نباشد موفقیت آمیز است. جوانه زنی بذور در دمای 6-8 درجه سانتی گراد انجام می گیرد. ولی درجه حرارت مطلوب برای جوانه زنی بین 15 تا 16 درجه و دمای مطلوب در طول رویش و طی زمان تشکیل میوه 20-22 درجه می باشد که اپتیمم آن 25 درجه معرفی شده است. طبق گزارشات موجود پائین ترین و بالاترین درجه حرارت قابل تحمل برای رازیانه به ترتیب 7 و 27.5 درجه سانتی گراد بیان گردیده است و بالاترین درجه حرارت قطع کنندگی جوانه زنی 27.2-29.4 درجه سانتی گراد است . در زمستانهای بسیار سخت و طولانی ریشه ی گیاه دچار سرمازدگی و خشک شدگی می گردد.(1)
نیاز خاکی :
رازیانه گیاهی است که روی صخره های دریایی ، راه های ساحلی و زمینهای شخم نزده می روید و بهترین خاک برای زراعت این گیاه خاکهای لومی-رسی با مواد و عناصر غذایی و ترکیبات هوموسی کافی می باشد. خاکهای سبک و عاری از مواد آلی تأثیر منفی در عملکرد دارد.
خاک رازیانه باید دارای عمق کافی 25-30 سانتی متر و دامنه ی عمق این گیاه از نظر PH در محدوده ی 4.8-8 می باشد.(1)
نیاز نوری
مزارع کشت رازیانه باید آفتابگیر باشد زیرا کمبود نور رشد رویشی و رشد زایشی گیاه را به تأخیر می اندازد.
مواد و عناصر غذایی مورد نیاز :
رازیانه در طول دوره رویش به مواد غذایی نسبتاً زیادی احتیاج دارد. کودهای دامی کاملاً نپوسیده نیز تأثیر نامناسبی بر رشد ریشه دارد از این رو باید در افزودن این کودها در زراعت رازیانه دقت نمود.
کود ازته یکی از کودهای مورد نیاز گیاه می باشد زیرا به مقدار زیاد سبب تحریک رشد رویشی و رشد زایشی شده و رشد زایشی را مختل می کند و سبب کاهش شدید عملکرد می شود. ضمناً افزایش کود ازته در خاک علاوه بر کاهش عملکرد سبب کاهش مقاومت گیاه در مقابل سرمای زمستانه نیز می شود. کاهش ازت نیز باعث زرد شدن رنگ برگها و توقف رشد برگ و کاهش رشد بوته می شود. طبق گزارشات موجود اضافه کردن 50-90 کیلو گرم ازت در فصل بهار به صورت سرک در خاکهای تهی پیشنهاد می شود. ضمناً اضافه نمودن 20-30 کیلوگرم در هکتار در پاییز سال اول رویش تأثیر عمده ای در افزایش عملکرد در سال دوم خواهد داشت و چنانچه رویش گیاه در سال دوم به کلی انجام گیرد در بهار سال دوم 20-40 کیلوگرم در هکتار به خاک اضافه می شود. طبق تحقیقات دیگری که بر روی این گیاه انجام شده بیان گردید که در دومین سال کشت ، اضافه نمودن 50-150 کیلوگرم در هکتار ازت باعث افزایش عملکرد شده است.همچنین افزودن 200 کیلوگرم در هکتار ازت پس از سبز شدن سبب افزایش محصول بذر به مقدار به مقدار 51.69 درصد و افزایش اسانس به مقدار 33.5 درصد می گردد. درحالیکه این مقدار ازت سبب کاهش کیفیت اسانس میوه شده و مقدار آنتول اسانس را کاهش می دهد.(1)
فسفر نیز از عناصر مهم و ضروری گیاه بوده و باعث می شود دانه بندی و رشد دانه بهتر شده همچنین باعث زودرسی گیاه می شود. فسفر را در پاییز به زمین اضافه می کنند. درصورتیکه در طول رویش گیاه میزان فسفر کم باشد برگها به رنگ سبز تیره درآمده ، رشد گیاه کم شده و نبات به ارتفاع کامل نمی رسد و مقدار عملکرد نیز کم می شود. میزان فسفر مورد نیاز گیاه بین 80-120 کیلوگرم در هکتار تجویز می گردد. طبق تحقیقات انجام شده استعمال فسفر و ازت به تنهایی و همچنین ترکیب N+P به طور نیمه کامل در یک زمان میزان آنتول را در اسانس رازیانه افزایش داده در صورتیکه استعمال کودهای N وP به طور کامل باعث افزایش فنچون در اسانس رازیانه گردید.
پتاس نیز یکی از عناصر مورد نیاز گیاه می باشد که باعث افزایش مقاومت گیاه در مقابل بیماریهای قارچی و عوامل نامساعد جوی می شود. کمبود این عنصر سبب می شود که رنگ برگها زرد مایل به سبز شده و حاشیه برگها خشک و سیاهرنگ (ابتدا قهوه ای سپس سیاه) می شود و برگها شروع به ریزش می نمایند. پس بهترین مقدار پتاس با توجه به آزمایش خاک بین 40 تا 60 کیلوگرم در هکتار می باشد که قبل از کشت در زمان شخم پاییز همواره با فسفر به زمین داده می شود.
زمان و فواصل کاشت :
رازیانه دوره رویشی نسبتاً بلندی دارد. لذا کاشت این گیاه باید اوایل سال( اواخر زمستان، اوایل بهار) انجام پذیرد. البته بعضی از محققین کشت رازیانه را در فصل پاییز (مهر یا آبان) توصیه می کنند .
در کشت ردیفی بذرها را در ردیفهایی به فواصل 36-48 سانتی متر کشت می کنند به طوری که عملکرد در سال بعد در ردیفهای 36-48 سانتی متر 0.9 تن در هکتار و در ردیفهایی به فواصل 24 سانتی متر به 0.4 تن در هکتار کاهش می یابد.بعضی از محققین نیز اصرار داشتند که بهترین فاصله بین ردیفها 60 سانتی متر و فاصله بین بوته ها 25 سانتی متر ( بر اساس تراکم 67 هزار بوته در هکتار ) می باشد.عمق بذر رازیانه در موقع کاشت 2-3 سانتی متر باید باشد. تعدادبذر در هر متر طول ردیف 60-80 عدد و مقدار بذر برای هر هکتار زمین 8-10 کیلوگرم مناسب است.(1)
روش کاشت :
از آنجا که بذور رازیانه از قوه رویشی مناسبی برخوردارند کشت مستقیم در زمین اصلی نتایج خوبی دربرخواهد داشت و در اکثر کشورها این از این روش استفاده می شود. کشت ردیفی رازیانه با استفاده از ردیف کار غلات انجام می گیرد پس از انجام عملیات تسطیح و آماده سازی زمین در اواخر زمستان یا اوایل بهار عملیات کاشت انجام می شود پس از کشت زمین را آبیاری می کنند. (1)
تناوب کاشت :
رازیانه را می توان با اکثر گیاهان به تناوب کشت نمود ولی بهتر است این کار با گیاهانی که سبب افزایش مواد غذایی و بهبود بافت خاک گردند ، انجام گیرد . تناوب کاشت رازیانه با گیاهانی نظیر گوجه فرنگی ، ذرت و یونجه مناسب نیست. به واسطه بیماریهای مشترک بین رازیانه و اکثر گیاهان تیره چتریان نظیر هویج ، انیسون، شوید و زیره سیاه تناوب کاشت با آنها نیز مناسب نمی باشد و ممکن است سبب گسترش آفات و بیماریها شده و خسارات سنگینی به محصول وارد آورد. حداکثر 3-4 سال پس از برداشت رازیانه مجدداً می توان آن را در همان زمین کشت نمود.(1)
آماده سازی زمین :
در اواخر زمستان (اوایل پاییز) کودهای کاملاً پوسیده را به زمین می افزایند سپس شخم عمیق زده کودهای شیمیایی را (فسفر و پتاس) به خاک می دهند و آن را به وسیله دیسک به عمق 20-25 سانتی متر خاک می فرستند سپس زمین را تسطیح کرده و بستر را برای کشت آماده می کنند.(1)
مراقبت و نگهداری :
در فصل بهار (خرداد) ضروری است با استفاده از علف کشهای مناسب به مبارزه با علفهای هرز پرداخت . از بین علف کشها می توان به مرکازین به مقدار 4-5 کیلوگرم در هکتار اشاره کرد و چنانچه گیاهان در فصل پاییز کشت شوند بعد از کاشت بذر و قبل از رویش آنها استفاده نمود. علف کش آرزین به میزان 3-3.5 کیلوگرم در هکتار قبل از کشت نیز به کار برده می شود که نسبت به مرکازین اثر بیشتری دارد. از علف کشهای انتخابی می توان از آفالن به مقدار 1.5-2 کیلوگرم در هکتار در هنگامی که طول گیاه به 15-20 سانتی متر می رسد استفاده نمود. در سالهای دوم و سوم رویش استفاده از مرکازین به مقدار 4-5 کیلوگرم در هکتار یا از آرزین به مقدار 3-3.5 کیلوگرم در هکتار اوایل بهار قبل از شروع مجدد رشد گیاه می توان استفاده نمود.(1)
آبیاری :
بهترین زمان برای آبیاری ابتدای رویش گیاه ، مرحله ی تشکیل ساقه و مرحله نمو گلها می باشد به همین دلیل آبیاری در ابتدای رشد هر دو هفته یکبار و پس از شروع طویل شدن ساقه هر هفته یکبار انجام می گیرد که بسیار مطلوب می باشد.( دوره آبیاری غالباً در این گیاه به طور متوسط 9-11 روز یکبار است).
مبارزه با آفات و بیماریها :
آفات در طول رویش ممکن است خسارت سنگینی به گیاه رازیانه وارد کند این خسارت عمدتاً از جانب سن های لکه دار ( lygaeas) وارد می شود. این حشرات با مکیدن شیره گیاه سبب ضعف آن و کاهش عملکرد می شود. برای مبارزه با این آفات می توان از دیتریفون Ditrifon و یا فاتوکس استفاده نمود. ضمناً آفت کشها و علف کشها را می توان به صورت مخلوط با هم به کار برد.
در مورد کشت این گیاه باید توجه کرد که رازیانه را هیچگاه نباید در مجاورت گیاهان سمی مانند بذرالبنج و گیاهانی از این قبیل کشت نمود زیرا هنگام برداشت ممکن است بذر رازیانه با بذور این گیاهان مخلوط نموده و با استفاده از آن ایجاد مسمومیت نماید.(1)
جمع آوری محصول :
میوه های رازیانه به طور همزمان نمی رسند و پس از رسیدن از گیاه جدا و به اطراف پراکنده می شوند از این رو قبل از ریزش باید محصول را برداشت نمود.برداشت این گیاه به دلیل ساقه های بلند آن مشکل است و با استفاده از ماشین برداشت غلات می توان دانه های رازیانه را برداشت نمود. بخش های جمع آوری شده میوه ها می باشند. گیاهان را قبل از رسیدگی کامل میوه برداشت می کنند و بصورت دسته ای قرار داده و تا رسیدگی کامل آنها را رها می کنند. سپس آنها را برای کوبیدن روی پارچه های کتانی قرار می دهند.
زمان برداشت محصول در سال اول اواخر شهریور ماه یا اوایل مهر است در حالی که در سال دوم و سوم این زمان به اوایل شهریور تغییر می یابد. محصول را می توان در دو مرحله برداشت کرد. در مرحله اول شاخه و سرشاخه های حامل چتر به طول 30-50 سانتی متر را برداشت می کنند به مدت 7-14 روز روی زمین باقی می مانند این مدت به وضعیت آب و هوایی منطقه بستگی دارد. در مرحله دوم این اندامها را با کمباین برداشت نموده و بذور را از سایر قسمتها جدا می کنند.
برداشت گیاهان در دو مرحله بستگی به اوضاع اقلیمی محل کشت گیاه دارد در صورت نامساعد بودن هوا و رطوبت بالا در دو مرحله توصیه نمی گردد زیرا ممکن است در طول مدتی که اندامها روی زمین قرار دارند مورد حمله ی قارچها و باکتریها قرار گیرند و اثرات نامطبوعی بر روی کمیت و کیفیت مواد موثره آن بگذارند. پس برداشت در موارد بیان شده بهتر است در یک مرحله صورت گیرد که در این مرحله شاخه ها و سرشاخه های حامل چتر برداشت می شود.
محصول برداشت شده را با احتیاط در حرارت 25-40 درجه سانتی گراد همراه با جریان هوا خشک می کنند. محصول خشک شده نباید بیش از 12 درصد رطوبت و حداکثر 2 درصد ناخالصی داشته باشد زیرا رطوبت بیش از حد مجاز بذور رازیانه مناسب نبوده و بر کیفیت مواد موثره تأثیر منفی داردبذور را می توان در سایه یا توسط خشک کنهای الکتریکی خشک نمود. درجه حرارت خشک کنها نباید بیش از 40 درجه سانتی گراد باشد زیرا ترکیبات اسانس رازیانه نظیر آنتول و استراگول فرار بوده و تحت تأثیر درجه حرارتهای بالای 40 درجه تبخیر می شوند و از کیفیت دارویی گیاه کاسته می شود. عملکرد رازیانه با توجه به شرایط اقلیمی محل رویش متفاوت می باشد عملکرد گیاه در سال دوم 1-2 تن در هکتار و در سال سوم رویش به 0.6-1.5 تن در هکتار می رسد.(1،7)
زیره سبز Cuminum cyminum
نیازهای آکولوژیکی :
چون زیره سبز گیاهی است مدیترانه ای لذا در طول رویش به حرارت مناسب و نور کافی نیاز دارد . مقدار اسانس گیاهان که در مناطق گرم با نور فراوان می رویند بیش از مناطق دیگر است . دورۀ رویش این گیاه کوتاه و بین 100 تا 110 روز است . این گیاه در مرحلۀ گلدهی و تشکیل میوه به رطوبت کمتری نیاز دارد . طبق مطالعات انجام شده زیره نیاز آبی کمتری نسبت به گندم دارد .
خاک های با بافت متوسط و لوم شنی ، خاک های مناسبی برای تولید زیرۀ سبز هستند گشت این گیاه در خاک های سبک شنی و تهی از مواد و عناصر غذایی مناسب نیست و این خاک ها شرایط را برای ابتلای گیاهان به بیماری های قارچی آماده می کنند . PH برای کشت زیرۀ سبز 5/4 تا 2/8 مناسب است . به دلیل بیماری های قارچی مشترک این گیاه را نباید با خانوادۀ چتریان در تناوب قرار داد .
مواد و عناصر غذایی مورد نیاز :
کودهای حیوانی نقش عمده ای در افزایش عملکرد دارند . از این رو افزودن 15 تا 20 تن در هکتار کودهای حیوانی کاملاً پوسیده به زمین هایی که این گیاه کشت می شود در افزایش عملکرد مؤثر است . اضافه کردن 20 تا 30 کیلوگرم در هکتار ازت 40 تا 50 روز پس از کشت به همراه آبیاری سبب افزایش عملکرد می شود.
آماده سازی خاک :
در اوایل پاییز پس از افزودن کودهای حیوانی مورد نیاز ، شخم مناسبی زده می شود پس از آن زمین را باید تسطیح کرد و خاک زمین هایی که زیره سبز کشت می شود باید نرم باشد و سله تولید نکند .
کاشت :
تکثیر زیرۀ سبز توسط بذر صورت می گیرد . تاریخ کشت این گیاه متفاوت است و به شرایط اقلیمی محل رویش گیاه بستگی دارد . به طوری که در مناطق معتدل یک محصول پاییزه و در مناطق سرد به صورت یک محصول بهاره کشت می شود . برای کشت پاییزه اواسط پاییز (آبان) و برای کشت بهاره اسفند ماه زمان مناسب است . طی بررسی که انجام شده تأثیر زمان کشت دیم بر روی ترکیب های تشکیل دهندۀ زیره سبز اثر دارد که بازده اسانس در تاریخ کشت اوایل تا اواسط اسفند بیشتر بوده است .
اگر زیرۀ سبز ردیفی کشت شود فاصلۀ ردیف ها 15 تا 20 سانتی متر مناسب است . هر هکتار زمین به 12 تا 15 کیلوگرم بذر با کیفیت مناسب نیاز دارد . عمق بذر متفاوت است و به بافت خاک بستگی دارد . بین 5/1 تا 2 سانتی متر مناسب می باشد . پس از کشت از انجام هر گونه عملی که سبب جابجایی بذر شود باید خودداری کرد . برای تسریع در جوانه زدن بذر بهتر است مدتی قبل از کشت زمین آبیاری شود . توصیه می شود برای افزایش قوۀ رویشی بذرها را باید به مدت 24 تا 36 ساعت در آب خیس کرد . پس از کاشت بلافاصله زمین را باید آبیاری کرد . دومین آبیاری 8 تا 10 روز پس از دور دوم مجدداً آبیاری انجام می شود تا رویش بذرها تکمیل گردد . گیاهان را باید هر 12 تا 20 روز (بسته به شرایط اقلیمی) آبیاری کرد .
مراقبت و نگهداری :
چون زیرۀ سبز ارتفاع کمی دارد و اگر امکان رویش به علف های هرز داده شود نه تنها می توانند بر زیرۀ سبز غلبه کنند و جذب آب و کسب نور را دچار اشکال کنند بلکه سبب انتشار و گسترش آفت ها و بیماری ها نیز می شوند .
هنگامی که ارتفاع بوته ها به پنج سانتی متر رسید باید وجین علف های هرز را آغاز و در طول رویش زیرۀ سبز علف های هرز باید دو تا سه مرتبه وجین شود . زیرۀ سبز به عوامل بیماری زای قارچی بسیار حساس است و این گیاه در تمام مراحل رویش ممکن تحت تأثیر آن ها قرار گیرد . از مهمترین بیماری های قارچی سفیدک سطحی است که برای مبارزه با این قارچ باید از قارچ کش های سولفوره و قابل به مقدار یک کیلوگرم در هکتار و یا کاراتان به مقدار 5/0 کیلوگرم در هکتار به صورت محلول پاشی استفاده کرد . از بیماریهای قارچی دیگر بلایت زیره که برای مبارزه با این قارچ از قارچ کش های حاوی ترکیبات مس نظیر دیتان ، بلیتوکس یا کوپرومار به مقدار 6/0 تا 1 کیلوگرم در هکتار می توان استفاده کرد . پوسیدگی ریشه نیز از بیماری های دیگری است که در تمام مراحل رویش زیرۀ سبز را تهدید می کند . برای جلوگیری از ابتلای گیاهان به این قارچ باید نکات زیر را رعایت کرد :
1- از بذر سالم و عاری از هر گونه بیماری استفاده شود .
2- بذرها قبل از کاشت با سموم قارچ کش مناسب مانند تی. ام. تی. دی یا سایر قارچ کش های مناسب (2 گرم به ازای هر کیلوگرم بذر) تیمار شوند .
3- تا سه سال از کشت زیرۀ سبز در زمین هایی که گیاهان به این بیماری آلوده شده اند خودداری نمود .
4- انجام شخم عمیق در تابستان .
برای مبارزه با آفت های زیرۀ سبز می توان از محلول روگور به مقدار 6/0 لیتر یا دیمکرون به مقدار 2/0 لیتر در هکتار استفاده نمود .
برداشت محصول :
محصول معمولاً 100 تا 120 روز پس از کشت آماده برداشت می شود . در اواسط بهار (اردیبهشت تا اوایل خرداد) می توان زیره های سبز را برداشت کرد . عمل برداشت معمولاً با دست انجام می شود . گیاهان را با دست از ریشه بیرون کشیده یا با داس برداشت می کنند . سپس باید آن ها را خشک کرد . پس از بوجاری باید بدرها را از سایر اندام ها جدا کرد و با استفاده از جریان هوا آن ها را تمیز و بسته بندی و انبار کرد . عملکرد بذر بسیار متفاوت است و به شرایط اقلیمی رویش گیاهان بستگی دارد . در استان سیستان و بلوچستان در طی تحقیقات انجام شده در کشت پاییزه عملکرد دانه زیره 2050 کیلوگرم در هکتار بوده در کشت بهاره این گیاه 825 کیلوگرم در هکتار . گیاهانی که به بیماری های قارچی مبتلا نشده باشند 8/0 تا 1 تن در هکتار بذر تولید می کنند .
علل تثبیت کاشت زیره در مناطق خاصی از کشور :
زیره سبز به عنوان یکی از گیاهان دارویی ارزشمند کشورمان دارای ویژگی هایی است که جایگاه آن را در الگوی کشت مناطق خاصی از کشور تثبیت نموده است :
1-فصل رشد نسبتاً کوتاه که حدود 100 تا 120 روز می باشد و پس از برداشت محصول می توان زمین را زیر کشت محصولاتی نظیر ذرت علوفه ای ، سویا ، هویج ، ارزن و کنجد و غیره برد و یا اقدامات اصلاحی روی خاک انجام داد .
2-زیره سبز نیاز آبی کمی دارد . علاوه بر آن قسمت عمدۀ آب مورد نیاز خود را از نزولات جوی تأمین می کند . به عبارت دیگر انطباق فصل رشد این گیاه با فصل بارندگی مناطق خشک و نیمه خشک کشور، موجب شده که در این مناطق به صورت دیم نیز عملکرد مناسبی داشته باشیم .
3-فصل کاری زیره سبز در مناطق کشت با فصل کاری محصولات دیگر تلاقی نداشته و تعادل در توزیع زمانی کار زارعین و ماشین آلات کشاورزی ایجاد می کند .
4-زیره سبز در مقایسه با سایر محصولات زراعی از توجیه اقتصادی بالایی برخوردار است و خصوصاً در مناطقی که آب عامل محدود کننده کشاورزی است و مقایسه اقتصادی باید بر اساس درآمد خالص یک متر مکعب آب انجام شود ، این گیاه به نسبت آب معدنی درآمد خوبی عاید می سازد .
5-از آنجا که زیره گیاهی صادراتی است . قیمت آن کمتر دچار نوسانات شده و موجب اطمینان خاطر کشاورز از فروش محصولات خود به قیمت مناسب می شود .
زوفا Hyssopus officinalis
نیاز های اکولوژیکی و پراکنش :
منشا این گیاه، آسیای صغیر است و از دریای خزر تا دریای سیاه در مناطق شنی می روید. در ایران به صورت خودرو در استان های آذربایجان شرقی و غربی و اطراف دریای خزر می روید.
کاشت، داشت و برداشت :
بهترین زمان کاشت زوفا در نیمه دوم اسفندماه و به صورت کشت مستقیم بذور در مزرعه می باشد. مبارزه ی میکانیکی و شیمیایی با علف های هرز در طول دوره رویشی بسیار مفید است. در مورد برداشت زوفا، اگر هدف ما استخراج اسانس باشد بایستی گیاه را از ناحیه فوقانی ساقه های چوبی در زمان گل دهی کامل(تابستان) جمع آوری کنیم و اگر هدف ما استفاده از پیکره رویشی گیاه باشد، برداشت محصول در اوایل گل دهی صورت می گیرد. پس از برداشت، خشک کردن قطعات گیاهی در خشک کن های الکتریکی در دمای 30 تا 3۵ درجه صورت می گیرد.
فرآوری:
سرشاخه های گلدار زوفا دارای اسانس، فلاونوئید، تانن، مواد تلخ، دیوزمین و هیسوپین است. ترکیبات مهم اسانس زوفا شامل پینوکمفن، آلفاپینن و بتاپینن هستند. مقدار اسانس در سرشاخه های گل دار زوفا در حدود 3/0 تا 1 درصد می باشد.
(گلرنگ)
ویژگی های اکولوژیکی :
گیاهی است روز بلند اما گلدهی آن در هوای گرم و خشک به میزان قابل توجهی تسریع می شود و گیاهی است سرما دوست در 5 درجه سانتی گراد رشد می کند . مقاومت به سرما در زمان رزت 10- درجه را تحمل می کند در زمان زایشی به سرما حساس می شود در دمای C40- آسیب می بیند دمای C0 در زمان گلدهی به گیاه صدمه می زند به گرما مقاوم است. در صورت وجود رطوبت کافی تا C 40 را تحمل می کند .
به خشکی مقاوم است در نواحی با بیش از mm300 بارندگی می توان به صورت دیم کشت کرد . به کمبود تهویه خاک حساس است کشت آن در شمال کشور مناسب نیست . خاک عمیق دارای زهکشی و Ph=v خنثی و بافت متوسط مناسب است .
خاک نباید حالصخیز باشد « میزان نیتروژن زیاد» به دلیل افزایش بیش از حد و رویشی . مقاومت آن به شوری از جو کمتر و از پنبه و سورگوم بیشتر است در درجه حرارت بالای C15 در حدود 3 تا 4 روز پس از کاشت جوانه می زند . برای جوانه زدن و رشد سریع اولیه باید رطوبت خاک زیاد باشد . در زراعت دیم مقاومت گلرنگ به شوری مثل جو است . ولی در شرایط فاریاب حساستر از جو است . در زمان جوانه زنی به شوری حساستر است . در اکثر واریته های شوری عملکرد را 25% کاهش می دهد .عمدتاً وزن هزار دانه کاهش پیدا می کند . شوری باعث کاهش درصد روغن شده به دلیل افزایش پوست دانه . ارتفاع نهایی گیاه تا اندازه زیادی به تاریخ کشت بستگی دارد و هر چه دیرتر کاشته شود ارتفاع آن کمترخواهد بود . گلرنگ نسبت به ساختمان خاک و نفوذ پذیری آن حساسیت کمتری از آفتابگردان دارد . کیفیت روغن تحت تأثیر شوری قرار نمی گیرد . گلرنگ در زمان رزت به کم آبی مقاوم است ولی در طول دوره رشد یعنی از زمان ساقه دهی تا به گل نشستن کمبود آب باعث کاهش رشد و عملکرد می شود .
کاشت :
صفر پایه گیاه حدود C5 و حرارت مناسب آن C15 بوده که در این حرارت کمتر از یک هفته سبز شده . در مناطقی که میانگین حرارت تیر ماه آنها کمتر از C25 باشد محدودیتی برای کشت وجود ندارد در این نواحی وقتی میانگین دمای شبانه روزی به C15 رسید کشت بهاره انجام می شود . در مناطق گرمسیری مثل خوزستان پائیزه می کارند (همزمان یا کمی دیرتر از گندم و جو) میزان بذر 25-20 گیلوگرم در هکتار برای دیم با ردیف کار غلات می کارند و در کشت آبی با ردیف کار غلات یا چغندر قند و باید تراکم بیشتر باشد . تراکم زیاد باعث نازک شدن ساقه اصلی و تعداد ساقه های جانبی کمتر می شود در حالی که متراکم کشت شود در صد روغن آن زیاد تر و ضریب یدی آن کمتر از حالتی است که تنک کاشته می شود . فاصله هر بوته cm10 گلدهی 60-50 روز پس از سبز شدن شروع می شود پس از آن دانه بستن و رسیدن آن حدود 30 تا 40 روز طول می کشد . ورس و ریزش دانه در گلرنگ ناچیز است . بنابراین اگر برداشت تا رسیدگی کامل به تأخیر بیفتد خطر تلفات محصول کم است . در شرایط دیم فاصله شیارها cm30 تا 40 و فاصله بوته ها cm15 و در کشت آبی فاصله شیارها cm50-40 و فاصله بوته ها روی ردیف cm20کافی است . عمق کاشت ، عملیات آماده سازی زمین شامل شخم ، دیسک ، ماله ، کود پاشی ، پخش علفکش تر فلان می باشد و کشت به صورت سطحی یا درون جوی صورت می گیرد .
آبیاری :
گلرنگ به خشکی مقاوم است و در دوره گلدهی به کم آبی حساس می شود و حساسترین دوره نیاز به آبّ زمانی است که از مرحله رویشی به زایشی رفته تا پایان دوره دانه بندی است . گلرنگ به علت داشتن ریشه عمیق قادر به جذب رطوبت از اعماق 4 تا 3 متری خاک می باشد .
کود مورد نیاز :
هر تن دانه گلرنگ باعث خروج kg30-25 N و kg12-7 P و kg15-10 K می شود .
میزان کود مصرفی در کشت بهاره kg90-50 نیتروژن خالص و kg 70-40 اکسید فسفر است و همانقدر پتاس . اثر نیتروژن بر عملکرد محصول از طریق اثر آن بر تعداد طبق های تولیدی است و اندازه بذر زیاد است تحت تأثیر کود نیتروژنه واقع نمی شود . نصف کود نیتروژنه را به صورت سرک قبل از به ساقه رفتن « حدود 1 تا 5/1 ماه پس از سبز شدن » داده می شود .
تناوب :
مثل گندم و جو هر 4 سال یک بار کشت شده . به دلیل حساسیت به بیماری های خاکزی ، در کشت آبی پس از گندم ذرت ، چغندر و برنج کشت شده . اثرات بعد از کشت این گیاه هنوز تشخیص نیست و بیشتر اثر تخلیه رطوبتی دارد تا مواد غذایی باعث اصلاح فیزیکی خاک شده ، قدرت نفوذش در خاک های متراکم بیشتر از آفتابگردان بوده . با گیاهان جالیزی نباید کشت شود .
تناوب مناسب
1) یونجه پنج ساله – سیب زمینی ، حبوبات ، گلرنگ ، جو ، آیش .
«خوزستان – ایرانشهر ، بوشهر » ارقام بهار بسته به زمان شروع بارندگی و شیوع آفات و بیماری و عدم برخورد با درجه حرارت بالا در زمان رسیدگی تنظیم شده . مطلوبترین آن در مناطق گرم و نیمه دوم آذر ماه در لاین جدید I.L.111 مناسب بوده .
2. ارقام مناسب سرد و معتدل سرد:
« تهران ، فارس ، کرمانشاه ، اصفهان ، آذربایجان شرقی ، زنجان ، کردستان ، مرکزی »
کشت پائیزه بوده ها باید به شکلی کشت شده باشد که در زمان سرما 8 برگ داشته باشد که اواسط شهریور ماه تا اواخر مهر ماه است .
رقم مورد استفاده L.R.V.51.51 بوده
کشت بهاره در پایان زمستان متناسب با بارندگی بهار باشد . اواخر اسفند تا اواخر فروردین ماه ولاین I.L.111
عملکرد :
روغن استخراج شده 45% میانگین عملکرد متوسط 700kg و پتانسیل عملکرد آن 4 تن بوده که عملکرد بیش از 2 تن مطلوب است .
(سنبل الطيب)
محل رویش و پراکندگی طبیعی گیاه :
سنبل الطیب در مناطق معتدل و مرطوب به صورت وحشی در جنگل های کم درخت ، در حاشیه جویبارها و گودال ها , مکانهای باتلاقی و در مراتع می روید . پراکندگی آن در مناطق کوهستانی به نحوی است که به طور معمول از ارتفاع 100 متری دامنه ها بالاتر نمی رود به طوری که به ندرت ممکن است در ارتفاعات 2000 متری به آن برخورد کرد.
گیاهان این جنس در ایران , افغانستان, کشمیر, آسیای مرکزی , قفقاز, آلمان , روسیه, لهستان, هلند, بلژیک, ژاپن, مجارستان وجود دارد با این حال در آمریکای مرکزی و جنوبی نیز نمونه هایی از این جنس گزارش شده است.در ایران 6 گونه مختلف از این جنس وجود دارد که در نواحی مختلف رشته کوههای البرز و نواحی شمالی و شمال غربی مانند میشو داغ یافت می شود.(1,2,4)
کشت و پرورش گیاه
نیازهای اکولوژیکی :
سنبل الطیب در طول رویش به هوای معتدل و آب نسبتا زیادی نیاز دارد. این گیاه را در مناطقی با بارندگی سالانه بین 600 تا 700 میلی متر می توان کشت کرد سنبل الطیب را در خاکهایی با بافت متوسط، حاصلخیز و غنی از ترکیبات و مواد هوموسی و بازه کشی مناسب باید کشت کرد .
اثر نور :
شدت نور مطلوب که در آن فتوسنتز گیاه به طور کامل انجام می شود , حدود 40000 لوکس در دمای 20 درجه سانتی گراد می باشد.البته نور شدید باعث کاهش محصول می گردد به طوری که در مناطقی که شدت نور بالا است با سایه دهی به گیاه باعث افزایش محصول می شوند.
اثر دما :
حداکثر فتوسنتز در سنبل الطیب در دمای 17.7 درجه سانتی گراد انجام می شود. افزایش دما تا 25 درجه سانتی گراد باعث تعویق گلدهی می شوند, همچنین دما بر روی رشد ریشه به شدت تأثیر گذار است به طوری که وزن ریشه ها در دمای 10 درجه سانتی گراد کاهش می یابد. بهترین دما برای رشد ریشه ها 20 درجه سانتی گراد است که در این دما سایر اندامهای سنبل الطیب بهترین رشد را دارند. بذر سنبل الطیب در دمای 18 تا 20 درجه سانتی گراد و در حضور نور و رطوبت کافی جوانه میزند. تاریکی مانع رویش بذر گیاه می شود.
اثر رطوبت :
افزایش میزان رطوبت در خاک باعث افزایش ریشه می شود و در بررسی های انجام گرفته رطوبت 80-90 درصد ظرفیت زراعی بهترین نتیجه را داشته است. به طور کلی سنبل الطیب در مناطقی که بارندگی سالیانه 600-700 میلی متر است رشد, نمو و عملکرد بهتری دارد. آب ایستائی برای سنبل الطیب مناسب نیست و سبب کاهش عملکرد ریشه و مواد موثره آن می شود.
اثر خاک :
خاک های سنگین , سخت و فشرده با رطوبت خیلی زیاد و یا بسیار خشک برای کشت این گیاه مناسب نمی باشند , زیرا در خاک های خیلی مرطوب و سنگین ریزوم ها نمی توانند به قدر کافی رشد کنند و به جای ریشه های قوی و ضخیم , ریشه های نازک, فراوان رشد می کنند که بیش تر آنها هنگام شستن و خشک کردن از بین می روند. خاک مناسب برای کشت سنبل الطیب باید سرشار از مواد غذایی, بافت لوم یا لوم شنی ...........
از سايت ها
این مطلب آخرین بار توسط Aliabadi در پنج‌شنبه 18 خرداد 1391 - 14:09 ، و در مجموع 1 بار ویرایش شده است.
دوستان عزيز اگر در مورد نحوه كاشت ادويه ها بشكل علمي به مطلبي برخورد فرمودند لطفا خبر بدهند. با تشكر فراوان
مطلب ديگر در باره كاشت شويد
از سايت ها
شرح گياه شويد:
گياهی است يکساله به ارتفاع 30 سانتی متر تا يک متر (گاهی بيشتر) و دارای ريشه راست، مخروطی شکل و به رنگ سفيد است. طول ريشه متغير و بين 10 تا 30 سانتی متر می باشد.ساقه آن منشعب استوانه ای بی کرک ،دارای خطوط طولی و در محل گره ها کمی فرو رفته است. برگهای کوچک، متناوب بی کرک با پهنک منقسم به بريدگيهای نازک و نخی شکل.گلها کوچک، دو جنسی و رنگ آنها زرد است و در انتهای ساقه های اصلی و فرعی در چترهای مرکب به قطر 15 تا 20 سانتی متر پيدار می شوند ميوه فندقه ، تخم مرغی ، پنج تا شش ميلی متر طول، سه تا چهار ميلی متر پهنا و 5/0 تا1 ميلی متر ضخامت دارد. رنگ ميوه قهوه ای تيره است. در ناحيه تحتانی ميوه چهار و در قسمت فوقانی آن دو حجره اسانس وجود دارد.
نياز اکولوژيکی:
شويد گياهی مديترانه ای است و در تمام نقاط دنيا می رويد. در طول رويش بخصوص در مرحله نمو گلها و توليد ميوه به هوای گرم و نور کافی نياز دارد.اين گياه به سرما، حساس نيست و بذر در درجه حرارتهای پائين قادر به رويش است. درجه حرارت مناسب برای رويش بذر 8 تا 10 درجه سانتی گراد است. دوره رويشی گياه کوتاه است. از بدو رويش بذر تا رسيدن ميوه ها مدت زمانی برابر 100 تا 120 روز به طول می انجامد. چنانچه بذرهای کاملاً رسيده در مکان مناسبی نگهداری شوند دو الی سه سال از قوه رويشی مناسبی برخوردار خواهند بود. شويد را تقريباً درهر نوع خاکی به استثنای خاکهای بسيار سبک و تهی از مواد و عناصر غذايی و خاکهای سنگين رسی می توان کشت کرد. خاکهای مناسب برای کشت شويد خاکهايی با بافت متوسط و با رطوبت کافی است. گياه تا قبل از گل دهی از رشد و نمو سريعی برخوردار است. در طول رويش به مقادير فراوان آب نياز دارد.
آماده سازی خاک :
شويد به بستر مناسب و عاری از علف هرز نياز دارد. خاک سطحی بايد نرم و کم و بيش متراکم و فاقد پستی بلندی باشد تا جوانه زدن بذر به طور يکنواخت انجام گيرد. در پائيز بايد زمين شخم زده شود. و ثلث ازت به همراه تمامی کودهای فسفر و پتاس لازم به خاک اضافه شود و سپس در اواخر اسفند با انجام ديسک مناسب اقدام به شکستن سله ها و خرد کردن کلوخ ها نمود و زمين را برای کشت تسطيح کرد. چون بذر گياه کوچک است بايد خاک سطحی نرم و متراکم باشد تا استقرار بذر بخوبی انجام گيرد. لذا قبل از کاشت انجام غلتکی سبک توصيه می شود تا خاک سطحی متراکم شود و پس از کاشت انجام غلتک سبکی به منظور تماس بذر با خاک جهت تسريع در جذب آب و عناصر غذايی و در نتيجه تسريع و هماهنگی در رویش بذرها ضروری است.
تاريخ و فواصل کاشت :
شويد را مانند اکثر گياهان يکساله می توان با هر گياهی به تناوب کشت نمود. در صورتیکه که شويد برای استفاده از پيکر رويشی آن کشت شود قبل و پس از آن می توان هر نوع گياهی را کشت نمود. شويد را می توان با بعضی از گياهان دو ساله که حاوی اسانس هستند مانند زيره سياه دو ساله و مريم گلی کبیر به صورت مخلوط کشت نمود. بهتر است شوید با غلات به تناوب کشت گردند.زمان و نحوه کاشت شوید به چگونگی استفاده از اجزاء گیاه (بذر یا پیکر رویشی) بستگی دارد.اگر هدف از کاست تهیه بذر و استخراج اسانس از پیکر رویشی گیاه باشد کشت مخلوط صورت نگیرد و زمان مناسب برای کاشت شوید اوایل بهار (اواخر اسفند) می باشد. اگر هدف از کاشت شوید استفاده به عنوان ادویه و سبزی باشد از اواسط فروردین تا اواخر اردیبهشت زمان مناسب کاشت گیاه می باشد و می توان از کشت مخلوط نیز استفاده کرد. عمق بذر 5/1 تا2 سانتی متر مناسب است و چنانچه برای استفاده از پیکر رویشی و ادویه کشت می شود فاصله ردیف ها از یکدیگر 12 سانتی متر مناسب می باشد لیکن اگر هدف از کاشت شوید استخراج اسانس از پیکر رویشی گیاه باشد فاصله بین ردیف ها از یکدیگر 24 سانتی متر مناسب خواهد بود.مقدار بذر مورد نیاز برای هر هکتار 12 تا 20 کیلوگرم (به کیفیت رویشی بذر بستگی دارد) می باشد. تعداد بذر در هر متر طول ردیف باید 100 تا 200 عدد باشد.
کاشت :
شوید را بصورت کرتی یا ردیفی می توان کشت نمود. بمنظور تولید حداکثر مقدار اسانس باید به صورت ردیفی کشت شود. چون بذرها کوچک هستند بهتر است ذرات خاک سطحی ریز و متراکم باشد. پس از کاشت انجام غلتک سبک ضروری است و سبب ایجاد تماس بذر با خاک و تسریع در جوانه زدن و سبز شدن آن می شود. پس از کاشت بلافاصله زمین را باید آبیاری کرد.
داشت :
در طول رویش گیاه مبارزه با علف های هرز ضروری است. یک تا دو هفته قبل از کاشت شوید استفاده از علف کش مرکازین به مقدار 3/4 تا 5/5 کیلوگرم در هکتار جهت از بین بردن علف های هرز استفاده میشود. قبل از کاشت بذر از علف کش مالوران به مقدار چهار تا پنج کیلوگرم در هکتار می توان به صورت محلول پاشی استفاده کرد. وقتی که ارتفاع بوته به 10 تا 12 سانتی متر رسید از علف کش آفالون به مقدار دو کیلوگرم در هکتار استفاده میشود. لیکن وقتی هدف استفاده از پیکر رویشی بصورت سبزی یا ادویه باشد نباید علف کش مالوران در این مرحله (ارتفاع 10 تا 12 سانتی متر) استفاده نمود زیرا مدتی قبل از به ساقه رفتن گیاه محصول را باید برداشت نمود. از آفات شوید ، شته ها هستند که می توان از فوسدرین (phosdrin) 1/0 تا 2/0 درصد استفاده نمود از بیماریهای قارچی لکه سیاه شوید است که برای کنترل آن می توان از قارچ کش های فوندازول 1/0 درصد ، دیتان 2/0 درصد یا کاپتیال به صورت محلول پاشی قبل و بعد از گل دهی استفاده نمود.
برداشت
زمان و چگونگی برداشت محصول به نوع استفاده از گیاه بستگی دارد. زمان مناسب برای برداشت پیکر رویشی ( به عنوان سبزی و ادویه) قبل از ساقه دهی است. با کمی تاخیر یعنی از آغاز ساقه دهی نیز می توان محصول را برداشت نمود. گیاهان را باید حداکثر از فاصله 25 تا 35 سانتی متری از سطح زمین برداشت کرد، جهت استفاده از پیکر رویشی به عنوان ادویه باید پس از جمع آوری آنها را خشک نمود که این عمل را می توان در فضای آزاد با خشک کن های الکتریکی در درجه حرارت 40 تا 50 درجه سانتی گراد انجام داد. مقدار محصول پیکر رویشی خشک شوید 3/0 تا 5/0 تن در هکتار است که از 4 تا 6 تن گیاه تازه بدست می آید. چنانچه هدف از کاشت شوید استخراج اسانس از بذرها یا پیکر رویشی آنها باشد زمانی باید به برداشت محصول اقدام نمود که محتوی حداکثر مقدار اسانس باشد.مقدار اسانس از بدو ساقه دهی بتدریج افزایش می‌یابد و تا مرحله گل دهی مقدار آن به حداکثر می رسد( لازم به ذکر است از بدو رویش بذر تا ساقه دهی 35 تا 40 روز به طول می انجامد و از بدو رویش تا گل دهی 50 تا 70 روز طول می کشد از ابتدای گل دهی تا تشکیل میوه نیز 40 تا 45 روز بطول می انجامد.) به منظور استخراج اسانس از پیکر رویشی بهتر است گیاهان از ناحیه 20 تا 25 سانتی متری قسمت فوقانی بریده شوند. عمل برداشت پیکر رویشی با دست یا ماشین امکان پذیر است. مقدار عملکرد پیکر رویشی 15 تا 25 تن در هکتار است که از آن 40 تا 80 کیلوگرم اسانس استخراج میشود. اگر هدف جمع آوری بذر باشد جمع آوری می تواند در یک یا در دو مرحله انجام گیرد. جمع آوری در دو مرحله ضایعات زیادی در بر دارد و برداشت یک مرحله ای مناسبتر است. در جمع آوری یک مرحله ای پس از رسیدن میوه های چتر های اصلی اقدام به جمع آوری تمام چترها می کنند. پس از خشک شدن آنها را بوجاری کرده و پاک می کنند. در جمع آوری دو مرحله ای : در اوایل تشکیل میوه به بریدن گیاهان از ناحیه فوقانی گیاه به طول 30 تا 40 سانتی متر اقدام می کنند و پس از مدتی که روی زمین قرار گرفتند به جمع آوری آنها اقدام می نمایند (اعمال فوق توسط ماشین صورت میگیرد). مقدار محصول بذر 7/0 تا 8/1 تن در هکتار است که از این مقدار 20 تا 40 کیلوگرم اسانس بدست می آید.
دامنه انتشار
در اغلب نقاط کشور به حالت خودرو و نیمه خودرو می روید تبریز – صائین قلعه
تاریخ: پنج‌شنبه 18 خرداد 1391 - 14:20 عنوان: پاسخ به «سبزيجات معطر در آشپزي ايراني»
عضو فعال
عضو شده در: 30 آبان 1384 پست: 627 محل سکونت: بسیج یک
امتياز: 16869
سلام
من از بچگی دوست نداشتم کتابی که عکس نداره رو بخونم
دیدم مطلبتون خوبه و همه خوششون اومده گفتم یه کاری کنم که کسایی که مثل من هستن از این مطلب بی دریغ نشن
این عکسها رو آماده کردم اگه دوست داشتی لابلای مطالب پست اول بزار
این مرزه رو که ماری67 هم گفته بودم عکسشو گذاشتم
تاریخ: پنج‌شنبه 18 خرداد 1391 - 19:27 عنوان: پاسخ به «سبزيجات معطر در آشپزي ايراني»
مديريت كل انجمن‌ها
عضو شده در: 2 فروردین 1389 پست: 3473 محل سکونت: IRAN
امتياز: 87705
adame_haji, جان بسیار ممنون
نقل قول:
من از بچگی دوست نداشتم کتابی که عکس نداره رو بخونم
دیدم مطلبتون خوبه و همه خوششون اومده گفتم یه کاری کنم که کسایی که مثل من هستن از این مطلب بی دریغ نشن
دقیقا ....منم دوست دارم مطالب همراه با عکس باشه و هرچی کوتاهتر بهتر
شما نمی توانید در این بخش موضوع جدید پست کنید شما نمی توانید در این بخش به موضوعها پاسخ دهید شما نمی توانید موضوع های خودتان را در این بخش ویرایش کنید شما نمی توانید موضوع های خودتان را در این بخش حذف کنید شما نمی توانید در این بخش رای دهید شما نمیتوانید به نوشته های خود فایلی پیوست نمایید شما نمیتوانید فایلهای پیوست این انجمن را دریافت نمایید
.gif){kind=icon}
.gif){kind=icon}
