Savehsara

Meysam

در25 كيلومتري ساوه (حدود 12 مايلي جنوب غربي شهر ) سدي وجود داشت كه در منطقه ساوه به نام بند شاه عباس معروف بوده و جاده ان از طريق راهه شوسه يل اباد يكي از قراي جنوبي ساوه بود در جنوب منطقه ساوه رودخانه اي از غرب به شرق جريان دارد كه سرچشمه آن از كوههاي الوند همدان و كوههاي تفرش ميباشد و در قديم به نام رود گاماها و يا گاماسا معروف بوده و امروز قره چاي ناميده مي شود در مسير اين رودخانه ودر وسط تنگه اي در كوههاي جنوب ساوه كه در قديم به نام ماهي يره معروف بوده اين سد بنا شده كه مشخصات آن به شرح زير بوده:
1- ارتفاع سد: حدود 35 متر از كف
2- طول تاج سد: 60 متر
3- پهنا در وسط: 15 متر
4- بدنه در كف رود خانه: 35 متر
5- ظرفيت درياچه سد: بيست وپنج ميليون متر مكعب

وضعيت ساختماني: در وسط جبهه داخلي اين سد برج مخلوطي شكل ديده مي شده كه بر روي آن از بالا به پايين سوراخ هايي با فواصل معين تعبيه شده كه براي اندازه گيري مقدار آب پشت سد و كنترل همچنين در قسمت هاي فوقاني روي سد چاهي ديده مي شد كه دور آن را با اجر ساخته و با يك رشته پله هاي مارپيچي به انتهاي چاه راه مي يافت و اين محل به منظور كنترل و كم و زياد كردن آب خروجي سد بوده است در شمال غربي جبهه خارجي اين سد راهي به منظور صعود به بالاي سد وجود داشت. كه به طور مارپيچ بوجود آمده و لبه پرتگاه آن را با ديواره اي به شكل جان پناه بالا آورده و در انتهاي اين راه در بالاي سد اتاقهايي وجود داشت. اين راه ضمن اين كه براي صعود به بالاي سد بوده بعدها نيز راه شيب داري در جنوب شرقي اين سد ايجاد نموده اند كه در نتيجه از دو طرف سد مي‌توانسته اند هم به صورت سواره و هم به صورت پياده عبور و مرور نمايند.

مصالح بند: بنياد اين سد با سنگهاي رودخانه و ملات بسيار سختي مانند ساروج بوده است كه بعدها سطح فوقاني آن با اجر تعمير و مرمت گرديده بود.

قدمت: بناي اين سد از آثار قرن هفتم هجري قمري بوده كه به وسيله خواجه شمس الدين صاحب ديوان پسر خواجه ظهيرالدين علي ابن ملك شرف الدين ساوجي ساخته شده است و در اوايل دوره صفويه احتمالا زمان شاه عباس كبير تعمير و مرمت شده بود.

حمدالله مستوفي كه از جغرافي نويسان نيمه اول قرن هشتم است درباره اين سد در كتاب نزهه القلوب صفحه217 سطر 1 چنين نقل نموده است :
آب گاماسارود از كوههاي الوند همدان بر مي خيزد يك شعبه از طرف قريه اسدآباد ماشاند رود فريوار همدان و يك شعبه از كوه راسمند و ديگر جبال كرج و مرغزار گيستر به ولايت همدان و ساوه و آوه بر سد در پي سدي كه خواجه شمس الدين جويني صاحب ديوان طاب ثراه در ماهي يره ساخته جمع مي شود .

ضمنا تعميرات دوره صفويه بايد قبل از خرابي اين سد بوده باشد و چون تعميرات اين سد را به شاه عباس كبير نسبj
مي دهند احتمالا در صورت صحت در اوايل سلطنت وي تعمير شده است زيرا خرابي اين سد باعث شده كه پل قديمي سرخ دره كه يك چشمه آن باقي است از بين برود و بعد ها پل هشت دهنه ديگري را در آن محل بوجود آورند و چون پل اخير را نيز به شاه عباس نسبت مي دهند بايد در اواخر دوره دوره سلطنت او بوجود آمده باشد و در غير اينصورت يا سد قبل از شاه عباس تعمير شده و يا پل هشت دهنه بعد از وي به وجود آمده است و اين سد در نوع خود يكي از شاهكارهاي قديمي و با ارزش و پر اهميت قرن هفتم ايران به شمار مي‌آيد.

در سال 1348 مطالعاتي توسط گروه مشترك ايراني و رومانيايي جهت احداث سد الغدير در همان مكان آغاز شد كه گزارش مرحله اول آن در سال 1353 و گزارش نهايي در سال 1356 تكميل گرديد. درسال 1362 عمليات اجرايي سد به گروه فوق واگزار شد. مشارك مذبور در طول مدت چهار سال بخشي از تجهيز كارگاه عمليات سد انحرافي بالا دست، ككمپ مسكوني، جاده‌هاي داخلي و غيره را به انجام رسانيد. در شهريور سال 1366 باقي مانده عمليات اجرايي سد و ساختمان نيروگاه و ساير عمليات به شركت ايراني سابير واگذار گرديده و در پايان سال 1373 كار ديواره سد به اتمام رسيد.