Savehsara

Meysam

اين مطالب برگرفته از كتاب مروري بر جغرافياي تاريخي ساوه: نوشته مرتضي سيفي فمي تفرشي

در ضمن مطالب زير به نقل از سفرنامه ناصرالدين شاه است

درياچه‌اي كه در ميان تهران و قم تشكيل يافته همان بحيره ساوه است كه در تواريخ ضبط شده تقريباً در 1357 سال قبل از اين در روز تولد حضرت محمد (ص) خشك شده و اكنون سال 1305 هجري قمري شش سال است كه مجدداً شروع به تشكيل كرده است.

اينكه به درياچه ساوه معروف شده سبب اين است كه اراضي طرف غربي درياچه اتصال به خاك ساوه دارد و علاوه بر رودخانه‌اي كه از ساوه جاري است و به اين درياچه مي‌ريزد رودخانه‌هاي ديگري نيز به درياچه مزبور
مي‌ريزند كه عبارتند از: رودخانه شور كه از محال زرند مي‌آيد. فاضلاب رودخانه كرج كه از زير داخل درياچه مي‌شود، فاضلاب آب رودخانه قم كه از قمرود گذشته در زير قريه كاج جزو درياچه مي‌شود.
حدود چهارگانه درياچه:
از طرف جنوب محدود است به بعضي كوه‌ها و تپه‌هاي كوچك و به تپه‌اي كه معروف به گل‌تپه است و به منظريه و رودخانه ساوه و پل دلاك و اراضي قم. از سمت شمال محدود است به كوه مره و رودخانه شور و محالات تهران. از جانب مشرق محدود است به ديرو كاج و مسيله كه تمام اين صحاري مراتع دولت است و به كوه سياه و دوازده امام و صحراي كوير كه اين كوير منتهي به خراسان سيستان مي‌شود.
از طرف مغرب محدود است به خاك ساوه و زرند و كوه باباقاري و كوه كلداغ كه اين كوه وصل مي‌شود به زرند و مراتع ايلات شاهسون اينالو.

از تهران تا كناره درياچه چهارده فرسنگ راه است و از قم به درياچه دوازده فرسنگ. راه قديم تهران ـ قم قبل از تشكيل درياچه از وسط همين درياچه بوده كه به پل دلاك مي‌رفته و پل مزبور پلي است كه از قديم بر روي رودخانه ساوه بسته شده است و چهار فرسنگ از حوض سلطان تا پل دلاك راه بوده است. حالا اگر مسافري بخواهد از حوض سلطان به پل دلاك برود از كناره درياچه بايد حركت نموده دور بزند تا به پل مزبور برسد و البته ده فرسنگ بيشتر مسافت دارد. راهي كه اكنون 1305 هجري قمري به قم مي‌رود در سمت مغرب درياچه واقع است و از علي‌آباد مي‌گذرد.
آب درياچه شور و تلخ است و رنگ آب كبود و با تلالو است. وقتي باد مي‌وزد درياچه موج‌هاي قشنگي دارد و به واسطه امواج در كناره درياچه كف ديده مي‌شود با اينكه رودخانه ساوه و قم و شور داراي ماهي‌هاي بسيار است، اين فقره معلوم نشد كه در اين درياچه به واسطه اين رودخانه تا كنون توليد ماهي شده است يا نه.

سواحل درياچه از همه طرف مسطح و هموار است و در اوايل بهار زمين‌ها همه مملوء از لاله قرمز و گل‌هاي زرد و سفيد و انواع رياحين و بوته‌هاي بزرگ است تمام صحاري اطراف درياچه مراتع شتران گُلايي دولت است. خضارت صحرا و طراوت هوا و طبيعت دريا و تابش اشعه آفتاب ه سطح آب و حالت طبيعي دشت و مراتع و شترها و بچه شترها و ساربانان و اطفال آنان كه مشغول چرانيدن شتران هستند و وضع سياه چادرهاي اعراب و گله‌هاي گوسفند زياد كه در چرا بودند عالم غريبي داشت.

از قرار معلوم در فصل پاييز كرورها مرغابي در اين درياچه ديده مي‌شود در اين وقت انواع مرغ‌هاي آبي موجود بود. مرغهايي كه در اين وقت ( فصل بهار ) در درياچه باقي مانده‌اند نمونه هستند از مرغهاي زيادي كه در زمستان و پاييز به اينجا مي‌آيند و اسامي آنها از اين قرار است: پرلا: رنگ سياهي دارد. پاشل باش: مرغابي است كه سرش سبز است. غاز،حواصل، مرغ سفيد ماهي‌خوار كه جسته‌اش به قدر كبوترهاي بزرگ است.

از وحوش و طيور صحرايي نيز آهو و هوبره و باقرقرا و قل‌قويرق و انواع و اقسام طيور در اين صحرا بسيار است. صحرايي كه از كوشك ناصريه به منظريه مي‌رود، صحرايي بسيار خوش وضع و مطبوع است. سوراخ موش هيچ ندارد. ريگ‌هاي بسيار قشنگ و سنگ‌هاي خوش رنگ قرمز و سفيد و منظري خوش دارد.

اين درياچه تقريباً شبيه به عينك است يعني دو درياچه كه به واسطه يك بغازي به هم متصل مي‌شوند و عرض اين بغازها هم بعضي جاها نيم فرسنگ و بعضي نقاط كمتر و بيشتر است.
عمق اين درياچه درست معلوم نيست. از لبه اين درياچه كوه دماوند مثل يك كله قند پيداست و كوه البرز هم پيا مي‌شود اين كوه‌هاي برفي دماوند و البرز از دور يك منظر و تماشاي بسيار خوشي داشت كه كمتر همچون دورنمايي به نظر رسيده است.